W samorządach Prawo

Czas pracy dyrektora szkoły

Zgodnie z treścią art. 149 § 1 kodeksu pracy, ewidencję czasu pracy prowadzi się do celów właściwego ustalania wynagrodzenia pracownika. O etatowym wymiarze czasu pracy nauczyciela przesądza pensum, dlatego ewidencjonowanie pozostałego czasu jest bezcelowe. Nie znajduje zatem uzasadnienia wydawanie przez organy prowadzące zarządzeń wewnętrznych, zobowiązujących dyrektorów szkół do prowadzenia kart ewidencji czasu swojej pracy oraz pracy nauczycieli.

Czas pracy dyrektora szkoły regulują przepisy Karty Nauczyciela dotyczące czasu pracy nauczyciela. Stosownie do obowiązujących przepisów – czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień, przy założeniu, że nauczyciela obowiązuje pięciodniowy tydzień pracy.

Warto także podkreślić, że dyrektor i wicedyrektor szkoły nie mają obowiązku prowadzenia zajęć w ramach tzw. godzin dodatkowych, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 2 lit. a i b ustawy Karta Nauczyciela.

Tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, tj. pensum, ustalony został w przepisach prawa, które określają wymiar pensum dla nauczycieli zajmujących poszczególne stanowiska w różnych typach szkół i placówek. Praca w wymiarze określonym we wskazanych przepisach w zakresie uprawnień pracowniczych uznawana jest za pracę wykonywaną w pełnym wymiarze zajęć. Ma to istotne znaczenie dla określenia tych uprawnień ze stosunku pracy, które uzależnione są od zatrudnienia w określonym wymiarze zajęć.

Jak wynika z przywołanej powyżej regulacji – oprócz pensum (czyli zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz) – nauczyciel powinien również realizować inne czynności i zajęcia wynikające z zadań statutowych szkoły oraz czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

Regulacja ta dotyczy nauczycieli objętych Kartą Nauczyciela, w tym również dyrektora szkoły. Jednak na dyrektorze szkoły ciążą również inne obowiązki – wynikają one z pełnionej funkcji. Zadania te zostały określone w art. 7 KN oraz art. 39 u.s.o. Zgodnie z nimi dyrektor szkoły, poza zadaniami, które realizuje każdy nauczyciel, pełni też funkcje zarządcze.

Dodać też należy, że nauczyciel będący dyrektorem szkoły piastuje funkcję organu szkoły –jest bowiem powołany do wypełniania działań publicznych i posiada określone kompetencje w zakresie administracji.

 

Z uwagi na szczególną funkcję dyrektora szkoły i zakres obowiązków wynikający z pełnionej funkcji, przepisy prawa przewidują w stosunku do dyrektora szkoły obniżanie wymiaru pensum albo zwolnienie z obowiązku realizacji pensum.

 

Kompetencja w zakresie obniżenia wymiaru pensum dyrektorowi szkoły oraz zwolnienia z obowiązku realizacji pensum należy do organu prowadzącego szkołę – w przypadku szkół prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego właściwym organem będzie odpowiednio: rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa. Organ ten ustala w stosownej uchwale zasady udzielania oraz rozmiar zniżek pensum, a ponadto przyznaje dyrektorowi szkoły zwolnienie z obowiązku realizacji zajęć dydaktyczno-wychowawczych i opiekuńczych (obniżenie pensum).

 

Przepisy Karty Nauczyciela nie określają dobowego wymiaru czasu pracy nauczyciela. Jednak biorąc pod uwagę, że łączny czas pracy nauczyciela wynosi do 40 godzin tygodniowo w ramach pięciodniowego tygodnia pracy, można przyjąć – dla np. celów ustalania uprawnień do urlopu wypoczynkowego – że średnio na dobę nauczyciel pracuje 8 godzin.

 

Dyrektor, będąc nauczycielem, któremu powierzono pełnienie funkcji, nie może również przekraczać 40 godzin tygodniowo pracy, ale w praktyce nie oznacza to wcale, że codziennie musi to być 8 godzin. Do zajęć dyrektora należy bowiem zarówno  prowadzenie zajęć (jeżeli organ prowadzący nie zwolnił go z całego pensum), realizacja zadań statutowych szkoły, samokształcenie i doskonalenie, jak i zadania czysto dyrektorskie, wymienione w ustawie o systemie oświaty. W większości przypadków system pracy dyrektora przypomina system zadaniowy, ale należy pamiętać, że przepisy nakładają na dyrektora również obowiązki związane m.in. z zapewnieniem uczniom bezpieczeństwa w trakcie zajęć czy ogólnie z kierowaniem działalnością szkoły. Dlatego też dyrektor powinien być obecny w szkole w trakcie przebywania w niej uczniów. Jeżeli jednak z różnych powodów dotyczących wykonywania swoich obowiązków musi opuścić teren szkoły, nie stanowi to żadnego nadużycia, zwłaszcza gdy dyrektor wychodząc ze szkoły, nie kończy pracy. W związku z różnorodnością zadań dyrektora szkoły nie ma fizycznej możliwości, aby przebywał on codziennie 8 godzin w szkole.

 

Przepisy prawa pracy nie przewidują „nienormowanego czasu pracy” dyrektora szkoły rozumianego dosłownie, czyli jako czasu pracy bez ustalonych norm.

 

Istotą regulacji czasu pracy jest bowiem ustanowienie norm ograniczających pozostawanie pracownika w dyspozycji pracodawcy i przez to zapewnienie mu realizacji prawa do wypoczynku. Używane często w praktyce, jak i w niektórych opracowaniach, pojęcie „nienormowany czas pracy”, nie jest na ogół rozumiane jako czas pracy bez jakiejkolwiek normy, bez jakichkolwiek ograniczeń, ale czas pracy charakteryzujący się pewną swobodą wykonawców co do kształtowania rozkładu czas pracy czy modyfikacjami podstawowej normy czasu pracy (tj. z możliwymi odchyleniami, których się nie rozlicza, zwłaszcza ze względu na dodatkowe wynagrodzenie).

 

Ewidencja czasu pracy dyrektora szkoły

Zgodnie zatem z zapisami art. 42 ust. 7a Karty Nauczyciela rejestrowane i rozliczane w dziennikach są zajęcia realizowane w ramach pensum, czyli prowadzone bezpośrednio z uczniami. Nie rozlicza się natomiast pozostałych zajęć i czynności, chociaż niektóre z nich, jak chociażby wycieczki szkolne, są odnotowywane w dziennikach lekcyjnych.

Zgodnie z treścią art. 149 § 1 kodeksu pracy, ewidencję czasu pracy prowadzi się do celów właściwego ustalania wynagrodzenia pracownika. O etatowym wymiarze czasu pracy nauczyciela przesądza pensum, dlatego ewidencjonowanie pozostałego czasu jest bezcelowe.

Nie znajduje zatem uzasadnienia wydawanie przez organy prowadzące zarządzeń wewnętrznych, zobowiązujących dyrektorów szkół do prowadzenia kart ewidencji czasu swojej pracy oraz pracy nauczycieli.

Zgodnie z orzecznictwem sądu (wyrok WSA w Krakowie, sygn. akt: III SA/Kr 335/05), „prawodawca odwołuje się do rzetelności i solidności nauczyciela, każąc traktować pracę własną w domu czy w bibliotece, niepoddającą się kontroli zewnętrznej, jako pełnoprawne składniki czasu pracy, za który nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie. Nauczyciele nie są tu wyjątkiem w polskim porządku prawnym, gdyż wiele osób rozliczanych jest według wykonanych zadań, osiągniętych rezultatów, a nie – według ilości czasu przeznaczonego na świadczenie pracy”.

Brak zapisów w ustawie Karta Nauczyciela na temat ewidencjonowania czasu pracy koniecznego na zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym należy traktować jako świadomy wybór ustawodawcy, aby nie wprowadzać ewidencji czasu wykonania tej grupy obowiązków. Skoro ustawa Karta Nauczyciela ustala, że zajęcia i czynności realizowane w ramach pensum nauczyciela są rejestrowane i rozliczane w dziennikach lekcyjnych lub dziennikach zajęć w okresach tygodniowych, to należy konsekwentnie przyjąć, że gdyby ustawodawca chciał uregulować ewidencjonowanie pozostałych obowiązków, to uregulowałby to wprost w ustawie bądź delegował kompetencję do wydania stosownych przepisów na rzecz innego organu publicznego.

Skoro więc art. 42 Karty Nauczyciela przewiduje, że wykonywanie przez nauczyciela oraz dyrektora szkoły niektórych obowiązków odnotowywane jest w odpowiednich dziennikach, to znaczy że ustawodawca uważa za zbędną ewidencję czasu pracy poświęconego na wykonanie pozostałych obowiązków, co należy interpretować jako zakaz wprowadzania w tym zakresie dodatkowych obowiązków.

 

Dyrektor nieobecny w szkole

Praca dyrektora wiąże się z jego nieobecnością w szkole. Niesłuszny  jest jednak zarzut, że sytuacja taka stanowić może przesłankę odwołania dyrektora ze stanowiska. Zgodnie np. z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 24 listopada 1999 roku (wyrok NSA z 1999, sygn. akt: II SA 1735/99) zarzuty dotyczące częstego opuszczania przez dyrektora miejsca pracy bez akceptacji organu prowadzącego szkołę nie mogą być powodem odwołania dyrektora ze stanowiska. Zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych przez zarząd gminy w żadnym razie nie oznacza bowiem, że zarząd przez powołanie dyrektora szkoły uzyskuje względem niego kompetencje w zakresie, w jakim przepisy prawa pracy upoważniają pracodawcę do kierowania pracą podporządkowanych mu pracowników.

Sąd wyraźnie podkreślił, że dyrektor szkoły jest pracownikiem szkoły, a nie zarządu gminy i szkoła jako jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników jest jego pracodawcą (art. 3 kodeksu pracy). Dyrektor zatem zajmuje najwyższą pozycję w strukturze organizacyjnej szkoły i z tego względu jego pracownicze podporządkowanie ma inną treść, niż podporządkowanie pozostałych pracowników. Nie ma nad sobą bezpośredniego przełożonego, kierującego jego pracą. W tę rolę nie wchodzi zarząd gminy, ponieważ przepisy prawa wyposażają go tylko w niektóre kompetencje pracodawcy względem dyrektora szkoły (powierzenia stanowiska i odwołania z tego stanowiska).

Nie ma zatem  żadnych podstaw prawnych do uznania zarządu gminy za organ zarządzający szkołą w rozumieniu art. 3 kodeksu pracy, dokonujący za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy wobec dyrektora. Nie ma bowiem przepisów prawnych upoważniających zarząd gminy do reprezentowania szkoły w stosunkach z jej dyrektorem w innych sprawach, niż powierzenie i odwołanie z tego stanowiska. Zarząd gminy jedynie realizuje za gminę, będącą organem prowadzącym szkołę, jej kompetencje wynikające z przepisów prawa.

Z przepisu art. 34b ustawy o systemie oświaty wynika, że organ prowadzący szkołę może ingerować w działalność szkoły wyłącznie w zakresie i na zasadach określonych w ustawie. Przepis art. 34a tej ustawy stanowi zaś, że organ prowadzący szkolę sprawuje nadzór nad jej działalnością w zakresie spraw finansowych i administracyjnych.

 

Ustawa o systemie oświaty nie zawiera przesłanek, które uzasadniałyby stwierdzenie, iż zarząd gminy jest również „kierownikiem” dyrektora szkoły jako jej pracownika. Tym samym dyrektor szkoły związany pracowniczym obowiązkiem przestrzegania czasu pracynie musi zabiegać o „akceptację” zarządu gminy dla skorzystania z przewidzianego prawem zwolnienia od pracy.

 

Zastępstwa doraźne

Zgodnie z treścią art. 35 ust. 2a Karty Nauczyciela, przez godzinę zastępstwa doraźnego rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych 1ub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych 1ub opiekuńczych, której realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela.

Zgodnie ze stanowiskiem MEN (zob. DPZN-WSW-UK-1800-40/06) istota godziny doraźnego zastępstwa polega na tym, aby szkoła mogła w każdej sytuacji, nawet nieprzewidzianej organizacyjnie, spełniać wymóg sprawowania funkcji opiekuńczej w stosunku do powierzonych jej uczniów. Stąd w sytuacji nagłej nieobecności nauczyciela, gdy w celu zapewnienia opieki w czasie zajęć dyrektor szkoły nie ma możliwości powierzenia prowadzenia zajęć nauczycielowi posiadającemu kwalifikacje, poleca przeprowadzenie ich innemu nauczycielowi.

W cytowanym piśmie ministerstwo  wyraża opinię, że możliwość realizowania godzin ponadwymiarowych czy też godzin doraźnych zastępstw przez dyrektora szkoły dopuszczalna jest tylko w sytuacji wyjątkowej, gdy nie ma możliwości powierzenia realizacji tych godzin innemu nauczycielowi.

W celu prawidłowego wykonywania obowiązków powierzonych dyrektorowi szkoły w ramach zajmowanego stanowiska organ prowadzący szkołę może obniżyć dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły oraz nauczycielowi pełniącemu inne stanowisko kierownicze w szkole tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin, w zależności od wielkości i typu szkoły oraz warunków pracy lub może zwolnić ich z obowiązku realizacji tych zadań. Możliwość obniżenia lub zwolnienia z realizacji tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, opiekuńczych i wychowawczych dyrektora szkoły związana jest z faktem, że zakres zadań związanych z powierzonym stanowiskiem wymaga dyspozycyjności od tego dyrektora.

Zgodnie ze stanowiskiem MEN, w świetle szerokiego zakresu zadań i rozmiaru działań podejmowanych przez dyrektora szkoły i związanej z tym faktem możliwości obniżenia wymiaru pensum lub zwolnienia z realizacji zajęć w ramach godzin pensum – kwestia przydzielania dyrektorowi szkoły dodatkowych, stałych godzin zajęć dydaktycznych (godzin ponadwymiarowych) czy doraźnych godzin zastępstw ponad realizowane przez niego pensum (lub obniżone pensum) budzić może zatem uzasadnione wątpliwości. Niemniej jednak w sytuacji gdy dyrektor szkoły realizuje doraźne zastępstwa, to za każdą godzinę przysługuje mu wynagrodzenie w wysokości określonej na podstawie art. 35 ust. 3 ustawy Karta Nauczyciela.

 

Urlop wypoczynkowy dyrektora szkoły

Jeśli dyrektor jest nauczycielem, to czas trwania jego urlopu regulują przepisy Karty Nauczyciela, i zgodnie z nimi  nauczycielowi zatrudnionemu w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie letnie i zimowe, przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania (art. 64 ust. 1 Karty Nauczyciela).

Nauczyciel, w tym również dyrektor szkoły, może być zobowiązany do wykonywania w czasie tych ferii i urlopu poniższych czynności wymienionym enumeratywnie w art. 64 ust. 2 Karty Nauczyciela:

1) przeprowadzania egzaminów;

2) prac związanych z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem nowego roku szkolnego;

3) opracowywania szkolnego zestawu programów oraz uczestniczenia w doskonaleniu zawodowym w określonej formie.

Ustawodawca przewidział również w artykule 66 Karty Nauczyciela sytuację samych dyrektorów szkół stanowiąc, że w razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z powodu niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną, urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego, urlopu rodzicielskiego, odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego – nauczycielowi przysługuje urlop w ciągu roku szkolnego, w wymiarze uzupełniającym do 8 tygodni.

Urlop uzupełniający w ciągu roku szkolnego przysługuje również dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły, którzy na polecenie lub za zgodą organu prowadzącego szkołę nie wykorzystali urlopu w czasie ferii szkolnych z powodu wykonywania zadań zleconych przez ten organ lub prowadzenia w szkole inwestycji albo kapitalnych remontów.

Nauczycielowi zatrudnionemu w szkole, w tym dyrektorowi, przysługuje zatem urlop wypoczynkowy podczas ferii zimowych i wakacji dla placówek feryjnych.

 

Przed rozpoczęciem urlopu dyrektor szkoły powinien powiadomić organ prowadzący o tym, kto będzie sprawował nadzór nad majątkiem szkoły podczas przebywania na urlopie.

 

Organ prowadzący wymaga takich informacji, ponieważ to dyrektor odpowiada za prowadzenie szkoły i jej majątek.

Zadania stawiane przed dyrektorem rzadko jednak pozwalają dyrektorowi wykorzystać urlop wypoczynkowy w terminie ustalonym Kartą Nauczyciela. Może się zdarzyć, że dyrektor nie będzie mógł wykorzystać urlopu wypoczynkowego w całości lub części z powodu zadań zleconych mu na piśmie przez organ prowadzący.

Urlop uzupełniający będzie przysługiwał tylko w sytuacji, gdy dyrektor wykorzystał urlop wypoczynkowy w wymiarze mniejszym niż 8 tygodni w danym roku kalendarzowym.

Niestety zarówno u.s.o., jak i ustawa Karta Nauczyciela narzucają dyrektorowi szkoły zadania, które musi wykonać w trakcie trwania urlopu wypoczynkowego, a które nie są podstawą do uzyskania urlopu uzupełniającego.

Można do nich zaliczyć przygotowanie szkoły do nowego roku szkolnego (zazwyczaj 7 dni przewidzianych w ustawie Karta Nauczyciela nie wystarcza), zadania wynikające z realizacji awansu zawodowego nauczycieli (przygotowanie i udział w pracach komisji, przygotowanie dokumentów, np. ocena dorobku zawodowego nauczycieli), zadania związane z przygotowaniem i przeprowadzeniem egzaminów poprawkowych i klasyfikacyjnych czy też bieżące zadania kadrowe, finansowe i administracyjne, w tym wypłaty wynagrodzeń pracownikom szkoły.

 

Dyrektor szkoły na urlopie dla poratowania zdrowia

Urlop zdrowotny nauczyciela jest przewidziany również dla dyrektora szkoły, który korzysta z niego na takich samych zasadach, jak pedagogiczni pracownicy szkoły. Dyrektor szkoły, który jest na urlopie dla poratowania zdrowia, dostanie mniejszą pensję niż za pracę. W trakcie tego urlopu wypłaca się bowiem tylko wynagrodzenie zasadnicze, dodatek za wysługę lat, świadczenia pracownicze (świadczenie urlopowe oraz dodatki socjalne). Przez okres urlopu zdrowotnego nie dostanie on zatem dodatku funkcyjnego, motywacyjnego ani wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe.

Dyrektor szkoły jest powoływany i odwoływany przez organ prowadzący, który w razie zaistnienia odpowiednich przesłanek, może odwołać go z funkcji również w czasie, gdy wykorzystuje on urlop zdrowotny nauczyciela.

 

Odwołanie dyrektora szkoły wykorzystującego urlop zdrowotny nauczyciela, jeżeli nie następuje na jego wniosek, musi być uzasadnione przesłankami, na jakie wskazuje ustawa o systemie oświaty. Nieobecność dyrektora szkoły w pracy nie jest bowiem wystarczającym uzasadnieniem dla podjęcia decyzji o odwołaniu.

 

Zgodnie z wyrokiem NSA w Łodzi (SA/Łd 353/10) odwołanie skutkuje pozbawieniem funkcji i uprawnień organu zarządzającego szkołą, uszczupla należne wynagrodzenie za pracę i pozbawia dodatku funkcyjnego. Nie powoduje jednak rozwiązania stosunku pracy. Odwołany dyrektor powraca na stanowisko zajmowane przed powierzeniem mu stanowiska dyrektora. Jest on nadal nauczycielem – pracownikiem szkoły. Odwołanie powoduje zatem przekształcenie stosunku pracy nauczyciela, gdyż pozbawia go zajmowanego stanowiska, lecz nie sprawia, że osoba przestaje być nauczycielem w szkole. Akty powierzenia stanowiska dyrektora szkoły i odwołania z tego stanowiska nie są czynnościami prawa pracy. Mają one charakter administracyjnoprawny i należy je traktować jako władczą wypowiedź organu administracji w sprawie należącej do zakresu jego zadań publicznych.

 

Podstawa prawna:

Ustawa z  26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (DzU z 2014 r. poz. 191 z późn. zm.)

Ustawa z  7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2015 r. poz. 2156 z późn. zm.)

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (DzU z 2014 r. poz. 1502 z późn. zm.)

Wyrok SN i PK 74/02 OSNP 2004/13/221/

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 grudnia 2006 r. (I OSK 1593/06 )

Wyrok WSA w Krakowie (III SA/Kr 335/05)

Wyrok NSA z 24 listopada 1999 r. (II SA 1735/99)

Pismo z  31 grudnia 2009 r. Departamentu Strategii Ministerstwa Edukacji Narodowej (DS-WPZN-WE-421-4/09

 

 

Tematy związane z kulturą edukacją i sportem będziemy poruszać podczas Ogólnopolskiej Konferencji Samorządu i Oświaty EDUKACJA PRZYSZŁOŚCI, która odbędzie się w dniach 9-10 marca 2016 r. w Gdańsku.

 

Już dziś można się zapisać korzystając z formularza zamieszczonego na www.oswiataprzyszlosci.pl – zakładka zgłoszenia.

 

 

 

Aby zapewnić prawidłowe działanie i wygląd niniejszego serwisu oraz aby go stale ulepszać, stosujemy takie technologie jak pliki cookie oraz usługi firm Adobe oraz Google. Ponieważ cenimy Twoją prywatność, prosimy o zgodę na wykorzystanie tych technologii.

Zgoda na wszystkie
Zgoda na wybrane