Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Ministra Finansów część gmin opłaca podatek z tytułu posiadania nieruchomości, część zaś zwalnia z podatku posiadane nieruchomości na mocy uchwały rady gminy (zgodnie z art. 7 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych). Niektóre gminy uważają, że nie są podatnikami podatku od nieruchomości, a tym samym nie odprowadzają stosownego podatku, ani nie wprowadzają zwolnień podatkowych dla posiadanego mienia. Wszystko to powoduje chaos w tej dziedzinie, mimo że pogląd, zgodnie z którym gmina jest podatnikiem podatku od nieruchomości znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie sądów administracyjnych (np. wyroki NSA z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. akt II FSK 1755 i 1756/12).
W badaniu ankietowym gmin przeprowadzonym w 2013 r. przez Ministerstwo Finansów, na które odpowiedziało 1380 gmin wynikło, że na podstawie danych o powierzchni opodatkowanej nieruchomości gminnych można było oszacować, że gminy, które wykazały tego typu powierzchnie, opłacały podatek w wysokości ok. 358 mln. zł. Jednocześnie gminy te wykazały zwolnienia z podatku na 148 mln zł. Biorąc pod uwagę powyższe Minister Finansów szacuje, że potencjalne dochody z podatku od nieruchomości gminnych wynoszą ok. 1 mld zł dla wszystkich gmin. Ministerstwo asekuruje się jednak twierdząc, że wyliczenia te mogą być obarczone dużą niedokładnością.
Proponowana przez senat nowelizacja (druk sejmowy 3581) przewiduje ustawowe zwolnienie przedmiotowe dotyczące gruntów i budynków lub ich części stanowiących własność gminy, z wyjątkiem tych, które zajęte są na działalność gospodarczą lub tych, które są w posiadaniu innych niż gmina jednostek finansów publicznych oraz pozostałych podmiotów.
Zarząd ZGWRP, pozytywnie opiniując projekt Senatu, wskazał, że dla gmin wiejskich samoopodatkowanie, w odniesieniu do zasobów gminnych, miało i ma kapitalne znaczenie szczególnie w odniesieniu do dróg gminnych niebędących drogami publicznymi. Ich długość w wielu gminach wyraża się w setkach kilometrów, co z kolei przekłada się na dziesiątki hektarów powierzchni działek, które w niektórych przypadkach zaburzają wysokość dochodów gminy i otrzymywaną przez nią subwencję.
Warto zauważyć jednak, że z wyliczeń ministerstwa wynika, że gminy w sumie płacą sobie ok. 1 mld złotych. Usunięcie tej kwoty z dochodów spowoduje znaczący spadek wskaźnika średnich dochodów na podstawie, których liczona jest subwencja. Część gmin, ta która do tej pory nie uznawała zasadności płacenia sobie tego podatku, na obecnej zmianie może finansowo stracić. Oczywiście zyskają te, które mają wyjątkowo dużo opodatkowywanych nieruchomości.
Cały projekt ustawy zawiera jedynie dwa artykuły: art. 1. W ustawie z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 849 oraz z 2015 r. poz. 528, 699 i 774) w art. 7 w ust. 1 w pkt 14 kropkę zastępuje się średnikiem oraz dodaje się pkt 15 w brzmieniu: „15) grunty i budynki lub ich części, stanowiące własność gminy, z wyjątkiem zajętych na działalność gospodarczą lub będących w posiadaniu innych niż gmina jednostek sektora finansów publicznych oraz pozostałych podmiotów.”. Art. 2. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 r.
Jak wynika z uzasadnienia na podstawie art. 6 ust. 10 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych gminy będą obowiązane do składania deklaracji na podatek od nieruchomości w zakresie nieruchomości zwolnionych z opodatkowania, co zobowiąże je do raportowania danych o powierzchniach przedmiotów zwolnionych z opodatkowania.
Skutki projektowanej ustawy Wprowadzenie projektowanego zwolnienia wpłynie na zasady wyliczania części wyrównawczej subwencji ogólnej dla gmin. Wielkości wynikające z gminnej deklaracji podatkowej mają wpływ na wysokość wskaźnika dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w gminie (wskaźnika G) oraz na wielkość wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin (wskaźnika Gg).
Kwotę podstawową części wyrównawczej subwencji ogólnej otrzymuje gmina, w której wskaźnik G jest mniejszy niż 92% wskaźnika Gg. Tym samym - na co wskazuje w piśmie do Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji, Minister Finansów - sytuacja większości gmin z punktu widzenia subwencji wyrównawczej nie powinna ulec zmianie. Jedynie w poszczególnych przypadkach mogą wystąpić zmiany w sytuacji dochodowej gminy; gdy wskutek wprowadzonej zmiany, dodatkowo wyłączona z podatku powierzchnia nieruchomości, jest w istotny sposób większa lub mniejsza od przeciętnej dla pozostałych gmin.
