Został przez Urząd Zamówień Publicznych raport „Wyniki monitoringu stosowania przez administrację rządową klauzul społecznych w zamówieniach publicznych za 2016 r.” Wynika z niego, że nowe prawo znacząco wpłynęło na stosowanie klauzul społecznych. Liczba postępowań z wykorzystaniem klauzul społecznych wzrosła o 323 proc. Najczęściej występującym zapisem tego typu w SIWZ był wymóg zatrudnienia na umowę o pracę, gdy charakter obowiązków na to wskazuje.
Dzięki wprowadzeniu wymogu zatrudniania na umowę o pracę – od lat postulowanego i popieranego przez przedsiębiorców – w branży sprzątania oraz ochrony nastąpił wzrost umów o pracę o ok. 80 proc. Niestety, częstym błędem w przetargach jest traktowanie zatrudnienia pracowników na umowę o pracę jako punktowane kryterium, nie zaś jako obowiązkowy warunek przy wyborze oferty.
Zdaniem Federacji Pracodawców Polskich to niedopuszczalny zapis biorąc pod uwagę zarówno regulacje Prawa zamówień publicznych, jak też intencje Ustawodawcy. Wymóg zatrudnienia na etacie ma charakter warunkowy – zatem SIWZ powinien jednoznacznie wykluczać oferty, które takiego kryterium nie spełniają. Problemem również jest fakt, że – mimo rekomendacji Rady Ministrów z 28 lipca 2015 r. – stosowanie klauzul społecznych w postępowaniach na usługi społeczne (o wartości poniżej 30 tys. EUR) nadal nie jest powszechne, co stanowi zagrożenie dla interesów pracowników sektora zamówień publicznych.
W 2016 r. klauzule społeczne zostały uwzględnione łącznie w 1855 zamówieniach publicznych administracji rządowej, a ich wartość wyniosła ponad 2,1 mld zł – w porównaniu z rokiem poprzednim liczba postępowań z klauzulami umownymi wzrosła ponad trzykrotnie. Wymóg zatrudnienia na umowę o pracę znalazł się w 1571 postępowaniach. Klauzule społeczne najczęściej były obecne w zamówieniach na usługi, w mniejszym stopniu przy postępowaniach związanych z robotami budowlanymi i dostawami.
– Na skutek pozytywnych i popieranych – a nawet inicjowanych przez przedsiębiorców – zmian w PZP zamawiający nie tylko mają obowiązek odchodzenia od dyktatu najniższej ceny przy rozstrzyganiu przetargów na rzecz kryteriów jakościowych. Muszą także uwzględniać klauzule społeczne w momencie tworzenia zapisów Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia. Należy pamiętać, że to organy publiczne powinny wyznaczać standardy działania i stanowić wzór dla prywatnych przedsiębiorców. Kluczowe jest przeprowadzanie przetargów w oparciu o prawidłowo skonstruowane zapisy SIWZ, zgodne z intencją Ustawodawcy. Zwiększanie liczby zamówień publicznych administracji rządowej, w których korzysta się z klauzul społecznych to sygnał, że zamawiający przywiązują wagę do kształtowania zdrowego rynku pracy. Należy pamiętać, że w tym przypadku obowiązek zatrudniania na umowę o pracę przez wykonawców jest wymogiem, nie zaś dodatkowo punktowanym kryterium – tłumaczy Marek Kowalski, przewodniczący Federacji Przedsiębiorców Polskich.
Według przepisów zamawiający posiada prawo do uzyskania od wykonawców i podwykonawców dokumentów, które potwierdzają zatrudnienie pracowników na podstawie umowy o pracę – musi się w nich znajdować imię i nazwisko, data zawarcia i rodzaj umowy, a także wymiar etatu. Jest to narzędzie realnej kontroli nad usługami realizowanymi na rzecz zamawiającego – korzystanie ze świadczeń sprawdzonych, rzetelnych firm, które respektują przepisy oraz prawa pracownicze to zasadniczy element służący normalizacji rynku zamówień publicznych. Prawo do kontroli – z urzędu – faktycznego stanu zatrudniania pracowników przez wykonawców i podwykonawców posiada Państwowa Inspekcja Pracy.
