Pawilon pełniący funkcję PSZOK w Nakle nad Notecią. Fot. UM Nakło
Nowy system gospodarki odpadami wdrożony został ponad pół roku temu. Na generalną ocenę musimy jeszcze poczekać, ale już ujawniły się problemy, których nie rozwiążemy wykorzystując dotychczasowe metody i technologie. Jednym z nich jest selektywne zbieranie odpadów komunalnych w zabudowie wielorodzinnej, które przysparza miastom i spółdzielniom mieszkaniowym wielu zmartwień.
Na rynku pojawiło się jednak rozwiązanie, odpowiednie dla tego rodzaju zabudowy, pozwalające nie tylko pokonać wiele barier ujawniających się przy próbach wdrożenia selektywnej zbiórki w blokowiskach, ale które może być źródłem wielu korzyści środowiskowych, ekonomicznych, a nawet społecznych.
Istotą systemu, dla którego przyjęła się nazwa EKO-AB, jest wykorzystanie do selektywnej zbiórki odpadów komunalnych specjalnie do tego celu przygotowanych pawilonów. Mieszkaniec (wytwórca odpadów) przynosi do pawilonu odpady w trzech grupach (workach/pojemnikach) z podziałem na: kuchenne, łazienkowe i pozostałe. Pawilon jest obsługiwany przez pracownika, który bezpośrednio po dostarczeniu odpadów dosegregowuje je na ponad 20 frakcji materiałowych.
Odpady łazienkowe i część pozostałych, zanieczyszczonych wskutek wymieszania, nie podlega segregacji. Wszystkie posegregowane frakcje (tzw. surowcowe) przekazywane są odpłatnie do recyklingu lub odzysku. Odpady kuchenne są przetrzymywane w chłodni, co skutecznie eliminuje ich fermentację. Reszta, zawierająca odpady łazienkowe i nienadające się do recyklingu, jest kierowana do regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych.
W pawilonie odbierane są także odpady niebezpieczne oraz zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych. Istnieje też możliwość odbioru odpadów remontowych oraz wielkogabarytowych.
Pomysł nie jest nowy. W 2003 r. pierwszy pawilon do selektywnej zbiórki stanął w Bytomiu Odrzańskim, a w 2007 r. w Płocku postawiono 8 pawilonów. Wyniki tamtych doświadczeń były zachęcające, chociaż przed przekazaniem gminom władztwa nad odpadami komunalnymi trudno było pawilony traktować jako element systemu gospodarki odpadami.
Po 1 lipca 2013 roku sytuacja jest zdecydowanie inna. System jest przeznaczony do zastosowania w zabudowie wielorodzinnej, a więc tam, gdzie zarówno gminy, jak i spółdzielnie mieszkaniowe mają największe problemy z wprowadzeniem zbiórki selektywnej. Skutecznie eliminuje największy problem związany z możliwością psucia efektów segregacji przez niesolidnych mieszkańców.
Uwarunkowania formalnoprawne
System EKO-AB można wdrożyć w aktualnym stanie prawnym. Zapisem, na który można się powołać, jest art. 3 ust. 2 pkt 6 ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (DzU z 2012 r. poz. 391 z późn. zm.), ponieważ pawilon spełnia rolę punktu selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK). W maksymalnie rozszerzonej formule budowa PSZOK-u wymaga uzyskania wymaganych decyzji administracyjnych dla tego typu przedsięwzięć. Atrakcyjna wydaje się propozycja budowy pawilonów o powierzchni do 25 mkw., związana z brakiem uzyskania pozwoleń na budowę.
Jeżeli pawilon (PSZOK) będzie prowadzony przez własną jednostkę gminy na podstawie przepisów ustawy z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (DzU z 2011 r. nr 45, poz. 236), to reszta odpadów zmieszanych musi być odbierana przez podmiot wybrany w drodze przetargu i skierowana do regionalnej lub zastępczej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych.
Aktualnie dużo łatwiejszy dostęp do środków publicznych, które mogą wspierać budowę pawilonów, mają podmioty publiczne. Środki te są z reguły przeznaczone na dotacje dla budowy wymienionych poprzednio punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, tworzonych często na obrzeżach miast, a w skrajnych przypadkach nawet poza miastami. Dzieje się to wbrew ustawie, która wyraźnie mówi o konieczności zapewnienia łatwego dostępu dla wszystkich mieszkańców do tych punktów.
Wiele argumentów przemawia za tym, że proponowane rozwiązanie jest atrakcyjne dla spółdzielni i większych wspólnot mieszkaniowych. Należy mieć nadzieję, że w przyszłości również podmioty komercyjne będą zainteresowane budową pawilonów do selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, ale w aktualnych uwarunkowaniach sprawa nie wydaje się prosta. Okres technicznej trwałości pawilonów można szacować na co najmniej kilkanaście lat, okres ich amortyzacji powinien być odpowiednio kalkulowany. Wiadomo, że umowy na odbieranie odpadów z podmiotami wybieranymi w przetargach są zawierane na czas zdecydowanie krótszy, co ogranicza możliwość zwrotu nakładów, albo narzuca zbyt wielkie obciążenia na koszty eksploatacyjne. Nie można także zakładać, a wręcz budziłoby to uzasadnione podejrzenia, że podmiot, który zainwestował w pawilony, wygra następny przetarg.
Szacuje się, że w przypadku umowy zawartej na okres minimum 5 lat istnieje szansa zwrotu poniesionych nakładów na budowę pawilonów, bez sięgania po dotacje ze źródeł publicznych.
Wydaje się, że wprowadzenie niewielkich zmian w zasadach wspierania inwestycji w gospodarce odpadami komunalnymi środkami pochodzącymi ze źródeł publicznych znakomicie przyczyniłoby się do rozwoju najbardziej efektywnych ekologicznie i ekonomicznie systemów zbiórki selektywnej i ograniczyłoby ich wydatkowanie na kosztowne i mniej przyjazne dla środowiska inwestycje.
Przykład z Nakła
W połowie 2013 roku system EKO-AB został wprowadzony w niewielkim Nakle nad Notecią, około 20-tysięcznym mieście, z zabudową wielorodzinną 3–5-kondygnacyjną oraz z dużym udziałem zabudowy jednorodzinnej.
Władze miasta podjęły odważną decyzję, zlecając realizację zadania Komunalnemu Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji, działającemu w formule spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Przedsiębiorstwo, korzystając z dotacji WFOŚiGW, kupiło, ustawiło i wyposażyło 5 pawilonów oraz zorganizowało, przy wsparciu Powiatowego Urzędu Pracy, grupę pracowników obsługujących pawilony.
System zbiórki w 5 pawilonach został uruchomiony 17 lipca 2013 r. Równocześnie do systemu przystąpiła Spółdzielnia Mieszkaniowa „Chrobry”, która przygotowywała kolejne 3 pawilony oraz przeprowadziła adaptację pomieszczeń w dwóch budynkach tak, aby dostosować je do odpowiedniego standardu. Wszystkie punkty sukcesywnie wprowadzano do obsługi systemu, tak że w połowie września funkcjonowało łącznie 8 pawilonów, natomiast w październiku oddano jeszcze dwa.
Aktualnie w pawilonach odbierane są wszelkie odpady suche: tworzywa sztuczne, makulatura, metale (rozdzielane w pawilonach łącznie na 16 frakcji przeznaczonych do odsprzedaży), a także odpady niebezpieczne, baterie oraz zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny mniejszych rozmiarów. Szacuje się, że w zabudowie wielorodzinnej udaje się wydzielić selektywnie około 30 proc. (wagowo) frakcji materiałowej z całego strumienia odpadów. Po zrealizowaniu zamiaru wprowadzenia selektywnego odbierania odpadów kuchennych istnieje szansa przekroczenia progu 50 proc. w zakresie zbiórki selektywnej, co znacząco skutkuje redukcją strumienia odpadów kierowanych do przetwarzania w instalacji regionalnej, a tym samym obniżką ogólnych kosztów funkcjonowania systemu.
Efekty funkcjonowania systemu w pierwszych miesiącach są wielce zachęcające, czego dowodem jest zamiar obniżenia opłaty ponoszonej przez mieszkańców z obecnej stawki 11,60 zł do 10,50 zł od osoby.
Z dużym prawdopodobieństwem można zakładać, że wdrożenie systemu w innym mieście z wysoką (5 i więcej kondygnacji) i zwartą zabudową wielorodzinną przyniesie jeszcze większe efekty.
Poszukiwania gmin do pilotażu
Wydzielanie frakcji materiałowych ze strumienia odpadów komunalnych jest ustawowym obowiązkiem gmin, a w hierarchii postępowania z odpadami posiada jeden z najwyższych priorytetów. Proponowany system umożliwia wydzielenie największego strumienia frakcji materiałowych, w porównaniu do innych stosowanych dotychczas sposobów, o parametrach czystości zdecydowania przewyższających dotychczas osiągane.
Strumień odpadów wydzielonych nie jest kierowany do dalszego przetwarzania, co znacząco ogranicza zapotrzebowanie na moce przerobowe pawilonów w instalacjach regionalnych do przetwarzania, a tym samym redukuje strumień odpadów kierowanych na składowiska. Pozwala także na ograniczenie kosztów przetwarzania odpadów w tych instalacjach i ich składowania. Zastosowanie pawilonów praktycznie eliminuje problemy związane z odpowiedzialnością zbiorową mieszkańców zabudowy wielorodzinnej.
W świetle dotychczasowych doświadczeń proponowany system, w związku z przychodami ze sprzedaży dużego strumienia wysegregowanych frakcji materiałowych, umożliwia co najmniej utrzymanie na dotychczasowym poziomie stawek opłat ponoszonych przez mieszkańców. Oprócz niewątpliwych efektów środowiskowych i ekonomicznych proponowany system tworzy nowe, trwałe miejsca pracy, przeznaczone głownie dla osób o niższych kwalifikacjach.
Proponowany system wart jest przetestowania w działaniach typu pilotażowego, najlepiej w mieście posiadającym obszar charakteryzujący się wysoką zabudową wielorodzinną. Autorzy gotowi są udzielić wsparcia gminie zainteresowanej takim przedsięwzięciem.
