Miasto to nie tylko miejsce życia ludzi – trudno wyobrazić je sobie bez roślin i zwierząt. Akcje przeprowadzone przez Młodych Obserwatorów pozwalają, nawet zimą, dostrzec przyrodę, która nas otacza i uwrażliwić mieszkańców na potrzebę poprawy stanu środowiska naturalnego w swoim bezpośrednim otoczeniu. Zaangażowanie uczniów w pracę na rzecz lokalnej społeczności wpisuje się w przedsięwzięcia realizowane w ramach działań z nurtu nauki obywatelskiej (ang. citizen science).
Nurt citizen science polega na współpracy wolontariuszy i specjalistów z danej dziedziny. Ochotnicy, gromadzą dane ze swojego otoczenia, pomagają przy analizach, przetwarzaniu i upowszechnianiu informacji. Wiedza, jaką przy okazji zdobywają wolontariusze, przyczynia się nie tylko do podnoszenia poziomu ich kompetencji. Społeczny transfer wiedzy skutkuje lepszym zrozumieniem zagadnienia i zwiększeniem zainteresowania społeczności lokalnych efektywnym gospodarowaniem zasobami środowiska. Projekty citizen science w znaczący sposób przyczyniają się do podniesienia wiedzy mieszkańców, w szczególności dzieci i młodzieży, w zakresie konieczności dbania o zasoby przyrodnicze, ich roli i sposobów zrównoważonego kształtowania własnego otoczenia. W praktyce warto to prześledzić na przykładzie prac prowadzonych w Tarnowskich Górach.
Na terenie miasta były prowadzone dwie kampanie społeczne. Uczniowie Zespołu Szkół Chemiczno-Medycznych i Ogólnokształcących prowadzili działania pod hasłem “zakorzenieni w nauce” skupione na roli drzew w mieście. Ich kampania była prowadzona pod patronatem Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Tarnowskie Góry oraz Nadleśnictwa Świerklaniec, i we współpracy ze Śląskim Ogrodem Botanicznym w Radzionkowie i Stowarzyszeniem Zielona Ziemia. Grupą docelową była młodzież szkolna i dzieci, dla których w ramach kampanii zorganizowano szereg akcji edukacyjnych, między innymi: wyjście w teren, naukę rozpoznawania gatunków drzew oraz posługiwania się skalą porostową, warsztaty dla przedszkolaków z udziałem leśnika, konkurs plastyczny, stanowiska na targach edukacyjnych, gdzie prezentowano doświadczenia biologiczne rozwijające zainteresowanie tematem kampanii. Uczestnicy konkursu pomyśleli też o identyfikacji wizualnej projektu. Współpraca z ekspertami zaowocowała wysokim poziomem merytorycznym przygotowanych materiałów, a promowanie kampanii w lokalnych mediach i za pomocą mediów społecznościowych - szerokim gronem odbiorców.
Druga kampania prowadzona na terenie miasta dotyczyła ochrony zapylaczy. Uczniowie Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica zdecydowali się na akcje skierowane do bardzo różnych grup odbiorców. W ramach kampanii przygotowali przedstawienie dla przedszkolaków. Postanowili edukować również rodziców i dziadków oraz innych mieszkańców miasta. We współpracy z Urzędem Miasta Tarnowskie Góry, Ogrodem Śląskim oraz firmą „ZOPOCIE - urządzamy naturalnie” przeprowadzili projekt „Zbuduj M2 dla zapylaczy” mający na celu zachęcenie mieszkańców miasta do budowy i eksponowania na terenach zielonych ekohoteli dla owadów. Prototyp domku dla pożytecznych owadów wykonał tarnogórski sklep firmy Castorama, który przekazał również materiały do samodzielnego wykonania kilkunastu kolejnych. Uczniowie prowadzili również zajęcia dla uczniów swojej szkoły, rodziców, 200 słuchaczy Tarnogórskiego Stowarzyszenia Uniwersytet III Wieku oraz 80 pacjentów Górnośląskiego Centrum Rehabilitacji. Za największy sukces akcji należy chyba uznać fakt, że licealiści postanowili kontynuować swoje działania: “W naszym odczuciu zrobiliśmy dla przyrody coś wartościowego i ważnego. Kampania nie kończy się z chwilą ogłoszenia wyników konkursu. Planujemy kolejne akcje.” Jury konkursu „Młodzi obserwatorzy przyrody – chrońmy razem bioróżnorodność” doceniło ogromne zaangażowanie obu zespołów i postanowiło nagrodzić je przyznaniem ex aequo pierwszego miejsca.
Przykład z Tarnowskich Gór pokazuje, że projekty citizen science w znaczący sposób przyczyniają się do podniesienia wiedzy mieszkańców, w szczególności dzieci i młodzieży, w zakresie konieczności dbania o zasoby przyrodnicze, ich roli i sposobów zrównoważonego kształtowania własnego otoczenia. Potwierdzają to wyniki prac uczniów, nie tylko z Tarnowskich Gór ale też z Rzeszowa, Zamościa, Ciechocinka, Poznania, Łodzi, Międzyrzeca Podlaskiego czy Jarocina.
Fot. Uczniowie Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica podczas akcji promocyjnej przed Urzędem Miasta
