Jak pokazują przykłady z europejskich czy amerykańskich miast, takie inwestycje korzystnie wpływają na miejską przestrzeń a także na kształtowanie wizerunku zdegradowanych kwartałów miejskich czy całych dzielnic. Z takich rozwiązać coraz częściej korzystają także polskie miasta. Parki miejskie na zdegradowanych obszarach powstały w Chorzowie i Czechowicach-Dziedzicach. Do realizacji podobnej inwestycji przymierzają się władze warszawskiego Ursusa i Chęcin.
W Czechowicach-Dziedzicach park działa od lat
Park znajdujący się w północnej części miasta i zajmujący powierzchnię 3,6 ha, powstał w latach 2009-2010. Zaprojektowany i zrealizowany został na terenie zdegradowanym, będącym zapleczem dla wybudowanego w latach 80-tych minionego stulecia osiedla domów wielorodzinnych w Czechowicach-Dziedzicach. Realizacji przedsięwzięcia przyświecała idea rewitalizacji zdegradowanych obszarów miejskich, znajdujących się na styku Osiedli Północ i Renardowice. Zaniedbany teren, wypełniony zwałami ziemi i betonu oraz z roku na rok zarastający tzw. samosiejkami, został przekształcony w parkową przestrzeń publiczną, która stała się głównym punktem rekreacji dla mieszkańców okolicznych osiedli, nadając jednocześnie nowy, współczesny wymiar przestrzeni tej części miasta.
Centralnym elementem przestrzennym i funkcjonalnym parku jest położony w jego północnej części plac – tzw. forum osiedlowe, z górką widokową, która w okresie zimowym spełnia rolę stoku saneczkowego. Z placu promieniście rozchodzą się alejki spacerowe. Na terenie parku powstały liczne obiekty o charakterze sportowo-rekreacyjnym: trawiaste boisko piłkarskie, poliuretanowe boiska do siatkówki i koszykówki, skatepark ze ścianą do graffiti, plac zabaw oraz siłownia plenerowa.
Rozległy park okazał się być doskonałą przestrzenią do organizacji, zarówno masowych, jak i bardziej kameralnych imprez kulturalnych, artystycznych i sportowych.
– Od czterech lat na terenie parku organizujemy Aktywny Dzień Dziecka „Zapaleńcy”, będący obecnie największą tego typu imprezą plenerową obok Dni Czechowic-Dziedzic. W parku odbywają się również imprezy sportowe oraz spotkania integracyjne dla mieszkańców osiedla. Doprowadziliśmy zatem nie tylko do rewitalizacji zdewastowanego w trakcie budowy bloków terenu i stworzyliśmy park, ale powstało coś więcej – przestrzeń miejska, która tętni życiem – mówi Marian Błachut, burmistrz Czechowic-Dziedzic. – Z perspektywy siedmiu lat istnienia parku widzimy, jak cenna i pożądana jest inicjatywa rewitalizacji zdegradowanych terenów w miastach i przekształcania ich w miejsca do rekreacji i wypoczynku. Widać to szczególnie na Śląsku, zwłaszcza w miastach takich jak Czechowice-Dziedzice, na których swoje piętno odcisnęła działalność przemysłu ciężkiego, szczególnie ta sprzed 1989 roku. Mieszkańcy oczekują od nas dalszych działań w tym kierunku, bo chcą mieć w swojej najbliższej okolicy miejsca pozwalające na rekreację i wypoczynek wśród zieleni. Dlatego w tym roku rozpoczynamy realizację kolejnego takiego zadania. Park przy ulicy Królowej Jadwigi - w sąsiedztwie osiedla górniczego - to również inwestycja realizowana w północnej, najbardziej zaludnionej części miasta. To bowiem właśnie tam mamy największy deficyt terenów zielonych i duże potrzeby jeśli chodzi o rewitalizację zdegradowanych obszarów. Nie oznacza to oczywiście, że podobnych działań nie realizujemy, czy też nie planujemy realizować w innych częściach naszej gminy. Właśnie ruszamy z programem rewitalizacji Potoku Czechowickiego. I w tym wypadku, w pasie wzdłuż tego cieku wodnego pojawią się w nowe tereny zielone, które staną się w niedalekiej przyszłości doskonałym miejscem rodzinnych spacerów i nie tylko. Powstała też koncepcja utworzenia kompleksu parkowo-rekreacyjnego w rejonie tzw. Szwajcarskiej Doliny, na Osiedlu Tomaszówka. Pamiętajmy, że tworząc kolejne tereny zielone o charakterze parkowym w miastach, nie tylko wpływamy na estetykę otoczenia, ale – przede wszystkim - podnosimy komfort i jakość życia mieszkańców – uzupełnia burmistrz Błachut.
Budowa parku kosztowała około 3 mln złotych. Gminie udało się jednak skutecznie aplikować o dofinansowanie zadania w ramach Programu Rozwoju Subregionu Południowego Województwa Śląskiego na lata 2007-2013. Dzięki temu pozyskano przeszło 2,1 mln złotych na realizację inwestycji spoza budżetu gminy.
Staw Amelung ożywił Chorzów
Dwie czołowe tego typu inwestycje przeprowadzone w Chorzowie to rewitalizacja stawu Amelung wraz z jego otoczeniem oraz rewitalizacja terenu wokół Szybu Prezydent. Park Amelung znajduje się w dzielnicy Chorzów II i obecnie jest jedną z ulubionych lokalizacji mieszkańców miasta. Będący dziś miejscem wypoczynku i aktywnego spędzania czasu teren, niegdyś pełnił przemysłową rolę. Zbiorniki wodne w tym powstały tam w latach 20. ubiegłego wieku w wyniku górniczego obniżenia powierzchni i do lat 80. stanowiły rezerwuar wody dla rejonu górniczego KWK Barbara.
Przedzielone nasypem kolejowym akweny były przez wiele lat zanieczyszczane i degradowane - okoliczni mieszkańcy traktowali miejsce jak wysypisko śmieci. Pozostawiony sam sobie staw zaczął zarastać, stając się miejscem coraz bardziej niedostępnym i niebezpiecznym. Taki stan rzeczy trwał do 2002 roku – wtedy właśnie rozpoczęła się rewitalizacja okolicy. Pięć lat później, kiedy prace były już zakończone, nastąpiło uroczyste przekazanie parku mieszkańcom Chorzowa. Główną atrakcją parku jest piękny staw, na środku którego znajduje się wyspa będąca ostoją wodnego ptactwa. Podczas rewitalizacji nie zapomniano też o najmłodszych – w okolicy stoi plac zabaw. Amelung przyciąga biegaczy, rodziny z dziećmi oraz osoby poszukujące zacisznego miejsca w centrum miasta. W tym roku mieszkańcy Chorzowa umieścili zrewitalizowany staw Amelung na liście 10 najatrakcyjniejszych miejsc Chorzowa.
Drugim modelowym przykładem rewitalizacji w Chorzowie jest metamorfoza terenu po byłej Kopalni Król wraz ze stojącą na niej wieżą wyciągową Szybu Prezydent. Działalność górnicza była prowadzona na tym terenie do 1993 roku. Po zaprzestaniu wydobycia część obiektów pokopalnianych rozebrano. Pozostały budynki dyrekcji, starej sali zbornej i kasyna, dawnego domu mieszkalnego sztygarów, kopalnianej straży pożarnej, magazynu ciekłego powietrza oraz nowego kasyna. W 2009 wieżę Szybu Prezydent wyremontowano, a cały poprzemysłowy teren zrewitalizowano, tworząc tam Kompleks Sztygarka. W pokopalnianych zabudowaniach prowadzona jest działalność kulturalna oraz gastronomiczna. Elegancka restauracja Prezydent, Dotyk SPA, Galeria Straż Pożarna, gdzie można oglądać wystawy pracy między innymi młodych, lokalnych artystów, Teatr Ciekłego Powietrza, klub muzyczny Tlenownia czy kawiarnia Pod Wieżą to niektóre obiekty, składające się na ten unikatowy w skali regionu kompleks.
W 2010 roku wieża wyciągowa szybu Prezydent wraz z całym swoim otoczeniem dołączyły do grona obiektów będących na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. W 2013 roku miejsce to zostało wyróżnione w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Publiczną Województwa Śląskiego. W kategorii „Zrewitalizowana przestrzeń publiczna” doceniono otoczenie wieży wyciągowej jako najlepszą rewitalizację przyrodniczo – krajobrazową. – To udany przykład rewitalizacji terenu poprzemysłowego w obszarze śródmieścia Chorzowa, na atrakcyjne miejsce rekreacyjne, z wykorzystaniem zabytkowej wieży wyciągowej, jako dominanty przy właściwym rozwiązaniu detali i zieleni. Skorzystaliśmy ze wsparcia środków zewnętrznych – zarówno z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, jak i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska. Dołączyliśmy do tego środki miejskie. Cieszymy się, że zostało to docenione. W pobliżu znajduje się zabudowa Sztygarki, z dobrą ofertą kulturalną i kulinarną – także dzięki wsparciu miasta. Ta synergia powoduje, że otoczenie które otrzymało nagrodę, żyje własnym, dobrym życiem – mówi Marcin Michalik, zastępca prezydenta Chorzowa ds. technicznych i rozwoju.
Rok 2014 to kolejny przełom w historii Szybu Prezydent. Właśnie wtedy na wieży powstała platforma widokowa. Od tej pory po pokonaniu 201 schodów, z wysokości 34 metrów można podziwiać niezwykłą panoramę miasta i okolic. Dziś teren wokół Szybu Prezydent jest miejscem, w którym odbywają się liczne miejskie imprezy oraz festyny. Na zrewitalizowanym terenie znalazło się też miejsce dla nowoczesnego, przyciągającego tłumy rolkarzy i rowerzystów skate parku i dużego placu zabaw, a w najbliższym czasie pojawi się tam również siłownia plenerowa dla lubiących aktywnie spędzać czas na świeżym powietrzu.
Rewitalizacja zespołu akwenów poprzemysłowych Amelung w Chorzowie kosztowała ponad sześć milionów zł. Natomiast rewitalizacja przyrodniczo krajobrazowa otoczenia wieży wyciągowej szybu Prezydent to blisko 2,5 mln. zł. W ramach rewitalizacji miasto korzystało z dotacji z WFOŚ, RPO WSL oraz ZPOOR.
Jakub Botwina
architekt krajobrazu, wykładowca na WSEiZ w Warszawie *
Tereny poprzemysłowe stanowią obecnie ogromny potencjał i zaplecze dla rozwoju systemu terenów zieleni i realizacji niezwykłych, oryginalnych obiektów parkowych. Relatywnie duże koszty realizacji mogą jednak zwrócić się pośrednio poprzez podniesienie standardu przestrzeni a co za tym idzie wzrostu atrakcyjności lokalizacji dla innych funkcji miejskich. Wiele spośród obiektów parkowych powstałych na przełomie XX/XXI w to te zrealizowane na dawnych terenach składowisk, hal fabrycznych czy magazynowych, nierzadko zlokalizowanych nad rzeką w samym centrum miasta. O ich unikatowości dodatkowo świadczą zachowane artefakty poprzemysłowe, w formie swoistego landmarku - identyfikatora jak szyb kopalniany, komin, stara ceglana hala. Mogą one też pełnić nowe zupełnie funkcje, niezwiązane z jego pierwotnym przemysłowym przeznaczeniem np. zbiornik na gaz przekształcony na basen centrum nurkowego w Duisburgu.
Wśród parków zrealizowanych na terenach poprzemysłowych jednymi z najsłynniejszych są paryskie De La Vilette - w miejscu dawnej rzeźni i targów miejskich, Parc Andre Citroen na terenach dawnych zakładów Citroena oraz De Bercy powstałe w miejscu dawnych składów wina nad Sekwaną. Najbardziej spektakularne i obejmujące dużą część Zagłębia Ruhry są parki powstałe wzdłuż rzeki Emscher w ramach regionalnego programu rewitalizacji IBA Emscherpark. Wśród flagowych obiektów wymienić tu należy słynny Landschaftspark Duisburg Nord w miejscu dawnej huty, kompleks muzealno-parkowy Zollverein w Essen na terenie kopalni i koksowni czy Westpark w Bochum z halą huty metali przekształconą w jedną z największych w Europie hal wystawienniczo-koncertowych.
Urszula Kierzkowska
burmistrz dzielnicy Ursus
Pomysł na nowy park w Ursusie powstał w 2010 roku. Zamiarem urzędu było stworzenie miejsca umożliwiającego poznanie przyrody i wypoczynku dla mieszkańców. Wybór padł na teren przy ul. Gierdziejewskiego (po dawnej fabryce traktorów Ursus ), który oceniliśmy pod kątem występowania gatunków roślin, fauny oraz kierunków jej migracji. Architekci zbadali również strukturę zaludnienia i ocenili potrzeby lokalnej społeczności. Na tej podstawie powstała koncepcja parku, którego przestrzeń będzie otwarta i w pełni dostępna dla mieszkańców. Powstanie w nim plac zabaw dla dzieci zbudowany z naturalnych materiałów, polany piknikowe, przestrzenie do odpoczynku z ławkami i zielenią, pierwszy w dzielnicy wybieg dla psów, oraz m.in. plac Street Workout’u. Na całym terenie Eko Parku będą znajdować się niecki retencyjne, zbierające wodę opadową z ulic, która po oczyszczeniu utworzy środowisko dla roślin zalewowych. Elementy małej architektury zostaną wykonane z materiałów recyklingowych, a do oświetlenia parku zostaną wykorzystane latarnie z panelami solarnymi. Na terenie parku zostaną utworzone ekologiczne ścieżki edukacyjne, tym samym, oprócz pełnienia funkcji rekreacyjnej, będzie także miejscem edukacyjnym dla uczniów dzielnicowych szkół.
Robert Jaworski
burmistrz gminy i miasta Chęciny
Będzie dużo zieleni, drzew, krzewów i kwiatów, plac zabaw dla dzieci, siłownia zewnętrzna dla nieco starszych i oczywiście fontanna lub oczko wodne, alejki, stylowe ławeczki i oświetlenie. Na blisko dwóch hektarach powstanie wyjątkowe miejsce do wypoczynku i rekreacji. Chcemy aby park miejski był wizytówką miasta na miarę królewskich Chęcin. Park powstanie w samym centrum miasta, na działce powierzchni blisko dwóch hektarów, stanowiącej łącznik pomiędzy Osiedlem Północ a starym miastem.
Dziś na tym zdegradowanym i częściowo podmokłym terenie znajdują się stare budynki po działającej tam niegdyś ubojni. Kiedyś był tam także plac zabaw, wybudowany ponad dwadzieścia lat temu w czynie społecznym z inicjatywy franciszkanina ojca Mateusza. Gmina musiała zdemontować urządzenia, gdyż nie spełniały norm bezpieczeństwa. Teraz postanowiliśmy wybudować park miejski. Uznaliśmy, że ciągle rozwijające się Chęciny, z tak bogatą historią i pięknymi tradycjami, powinny mieć taką przestrzeń publiczną, gdzie mieszkańcy będą mogli się spotkać, posiedzieć, porozmawiać, odpocząć i zrelaksować się w otoczeniu enklawy zieleni.
Zdjęcia: Jakub Botwina www.architekcikrajobrazu.com, UM Czechowice-Dziedzice, UM Chorzowa
