W przygotowanej przez Komisję Rozwoju Regionalnego Parlamentu Europejskiego rezolucji, która została przyjęta podczas głosowania, PE wzywa państwa członkowskie do obrony podejścia oddolnego i powierzania odpowiedzialności grupom lokalnym. Wzywa również Komisję Europejską, aby w pełni respektując granice swoich kompetencji, wydała zalecenia i wieloaspektowe wytyczne dla państw członkowskich dotyczące tego, w jaki sposób pokonać problem braku zaufania i przeszkody administracyjne między różnymi szczeblami zarządzania w odniesieniu do wdrażania RLKS i ZIT.
Wyzwania
Komisja Rozwoju Regionalnego podkreśla, że trudno jest ocenić ZIT i RLKS na okres programowania 2014–2020, jednak pewne wyzwania zostały już wskazane przez instytucje UE, badaczy, instytucje zarządzające i podmioty lokalne. Można je streścić w następujący sposób:
Wyzwania związane z RLKS
• bardzo skomplikowana koncepcja;
• liczne wyzwania praktyczne (głównie związane z potencjałem podmiotów w terenie);
• opór przed rezygnacją z podejścia odgórnego i przekazaniem „władzy” grupom lokalnym;
• postrzegany jako zbędny w niektórych państwach członkowskich i regionach, ponieważ prowadzone są już konsultacje z podmiotami lokalnymi, brak wartości dodanej;
• RLKS, gdy jest finansowany z EFRR i EFS, postrzegany jest jako obciążenie administracyjne dla organów lokalnych i podmiotów lokalnych;
• państwa członkowskie, które korzystają z programu LEADER, mają duże doświadczenie z RLKS w porównaniu z innymi;
• wprowadzanie RLKS, zarządzanie i administracja, zobowiązania finansowe, ukierunkowanie na terytoria.
Wyzwania związane z ZIT
• wątpliwości dotyczące spraw takich jak ramy zarządzania, potencjał administracyjny i instytucjonalny oraz sposób realizacji obowiązków związanych z ukierunkowaniem na wyniki i koncentracją tematyczną;
• odpowiedzialność za wdrażanie przekazana podmiotom lokalnym, których wiedza specjalistyczna lub zasoby potrzebne do wdrażania projektów są często ograniczone;
• jest to nowe narzędzie, brakuje jeszcze wiedzy specjalistycznej na szczeblu lokalnym, co prowadzi do opóźnień (trudności z wdrażaniem);
• KE przedstawiła mało wytycznych, jednak ponieważ ZIT są narzędziem bardzo elastycznym, nie wszystkie potencjalne rozwiązania mogą zostać wyszczególnione (istnieje grupa ekspertów ds. spójności terytorialnej i obszarów miejskich (TCUM);
• dublowanie się struktur administracyjnych, brak elastyczności, finansowanie powiązane z całym okresem programowania oraz brak zestrojenia z innymi strategiami rozwojowymi; wdrażanie zbyt skomplikowane w przypadku niewielkich dostępnych środków finansowych.
Wyzwania związane zarówno z RLKS, jak i z ZIT:
• złożoność regulacji i koncepcji oraz zwiększenie obciążenia administracyjnego (być może skala niezbędnej organizacji administracyjnej przeszkodziła niektórym krajom w skorzystaniu z ZIT (np. Irlandia) lub z wielofunduszowego RLKS (np. Luksemburg));
• istnieją różne potencjalne podejścia do RLKS, ich wdrażanie w strukturach administracyjnych wymaga czasu i środków finansowych;
• państwa członkowskie obawiają się wpływu lokalnego na rozwój terytorialny;
• ograniczony budżet przyznany na ZIT i RLKS;
• integracja wielu funduszy jest uznawana za wyzwanie;
• powiązania między RLKS a ZIT stanowią przedmiot licznych dyskusji wśród organów regionalnych.
Główne zalecenia
Ruža Tomašić uważa, że podejście oddolne i udział podmiotów lokalnych mają zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia celów polityki spójności. Jednakże w niektórych państwach członkowskich można zauważyć brak zaufania między różnymi szczeblami zarządzania, jeśli chodzi o wdrażanie RLKS i ZIT. Jest to istotny problem wymagający rozwiązania, gdyż może poważnie utrudniać realizację podejścia terytorialnego.
Ponadto podmiotom lokalnym niestety często brakuje potencjału umożliwiającego opracowywanie i wdrażanie strategii rozwojowych dotyczących ich terytorium. Potrzebują one wsparcia na szczeblu zarówno krajowym, jak i unijnym, aby narzędzia te przyniosły pożądane skutki. Jest to szczególnie istotne w przypadku mniejszych jednostek terytorialnych oraz obszarów, na których panują niekorzystne warunki, takich jak obszary wyspiarskie, górskie i wiejskie. Przybliżanie tych narzędzi podmiotom lokalnym oraz budowanie ich potencjału, tak by mogły one z powodzeniem uczestniczyć w strategiach
RLKS i ZIT
Spójność terytorialna została uznana za jeden z podstawowych celów UE i zapisana w Traktacie z Lizbony. W tym kontekście w polityce spójności nowej generacji, na okres programowania 2014–2020, położono większy nacisk na to, by do spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej stosować podejście zintegrowane i ukierunkowane na konkretne obszary. Nowe uregulowania dotyczące EFRR (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego) przewidują wyodrębniony budżet w wysokości 5% wydatków na zrównoważony rozwój obszarów miejskich.
Aby osiągnąć cel, jakim jest spójność terytorialna, w europejskich funduszach strukturalnych i inwestycyjnych na okres programowania 2014–2020 wprowadzono dwa nowe instrumenty: rozwój lokalny kierowany przez społeczność (RLKS) i zintegrowane inwestycje terytorialne (ZIT).
RLKS (art. 32–35 rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów) jest nowym narzędziem do wykorzystania na szczeblu podregionalnym. Opiera się na doświadczeniu zdobytym w ramach inicjatywy LEADER w zakresie rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność oraz na podejściu oddolnym: ma na celu wzmocnienie synergii między podmiotami lokalnymi, zarówno publicznymi, jak i prywatnymi.
ZIT (art. 36 rozporządzenia w sprawie wspólnych przepisów) pomogą we wdrażaniu zintegrowanych strategii terytorialnych, gdyż umożliwiają grupowanie środków finansowych pochodzących z kilku osi priorytetowych jednego programu operacyjnego lub ich większej liczby. ZIT można wykorzystywać do realizacji celu zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, lecz mogą one także być skierowane do innego rodzaju terytoriów.
Państwa członkowskie muszą określić w umowach o partnerstwie, w jaki sposób ZIT i RLKS będą wykorzystywane przez państwa członkowskie oraz na jakiego rodzaju obszary i wyzwania mechanizmy te zostaną ukierunkowane.
Co się tyczy zasobów przeznaczonych na ZIT i RLKS, oczekuje się przeznaczenia na te narzędzia około 5% budżetu polityki spójności (około 15 mld EUR). Z ZIT skorzysta 20 państw członkowskich (13,6 mld EUR), przy czym 17 państw członkowskich wykorzysta je do realizacji działań dotyczących zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich (7 mld EUR), zgodnie z art. 7 rozporządzenia w sprawie EFRR. Jeśli chodzi o RLKS, zamiar jego wdrożenia wyraziło ogółem 18 państw członkowskich. Jego wprowadzanie opiera się głównie na Europejskim Funduszu Rolnym na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i na obecnie funkcjonującym programie LEADER, zgodnie z odnośnym rozporządzeniem.
