Opisujemy przypadki nielegalnego składowania niebezpiecznych odpadów na terenach kilku miejscowości z woj. mazowieckiego i łódzkiego (*numer 19 „Wspólnoty” ukaże się z datą wydania 07.09.2019). Zetknął się Pan już z takimi sytuacjami wcześniej?
Prowadzę kilka spraw w których stan faktyczny jest identyczny. Właściciel hali magazynowej wynajmuje halę, która chwilowo nie jest mu potrzebna zastrzegając w umowie najmu konieczność przestrzegania przepisów o ochronie środowiska. Niezwłocznie po otrzymaniu klucza (nawet w najbliższą noc) magazyn zostaje po sufit wypełniony niebezpiecznymi odpadami, a kontakt z najemcą się urywa. Nie odbiera telefonów, likwiduje adres email, jest nieuchwytny pod adresem podanym w KRS lub w ewidencji działalności gospodarczej (adresat wyprowadził się).
Problem polega na tym, że art. 26 ustawy o odpadach przewiduje domniemanie, że za nielegalne składowanie odpadów w miejscu nie przeznaczonym na ten cel odpowiada właściciel terenu, a koszt utylizacji 1 tony wynosi ponad 1000 złotych – w zależności od rodzaju odpadu.
Każdego roku jest wszczynanych ponad 1000 postępowań administracyjnych o przymuszenie do usunięcia nielegalnie zgromadzonych odpadów. Problem ma zasięg ogólnopolski.
Centrum Informacyjne Rządu zapewniło nas (*cała odpowiedź CIR poniżej), że ostatnie zmiany w ustawie o odpadach znacząco ograniczą ten proceder. Podziela Pan ten entuzjazm?
Ostatnie zmiany w ustawie o odpadach idą w dobrym kierunku ale dyscyplinują firmy, które działają legalnie. A nielegalnego składowania niebezpiecznych odpadów dopuszczają się z reguły firmy działające od samego początku „na czarno” bez jakichkolwiek zezwoleń. W mojej praktyce spotkałem się z tzw. firmami-słupami, a jeżeli były to spółki kapitałowe wpisane do KRS – to nie miały zarządu. Takie podmioty nie zawracają sobie głowy pozwoleniami na zbieranie czy na transport odpadów. Ważne jest jak zatrzeć ślady.
Pozytywnie oceniam nowy przepis art. 24a ustawy o odpadach, który pozwala na zatrzymanie pojazdu z odpadami do odbiorcy, który nie ma prawa tych odpadów przyjąć – to pojazd zatrzymuje się aż do wyjaśnienia sprawy na parkingu wyznaczonym w wojewódzkim planie gospodarowania odpadami (3 parkingi w każdym województwie).
Unieruchomienie ciężarówki na dłuższy czas powinno ograniczyć nielegalne transporty odpadów. Ale są problemy ze znalezieniem odpowiednich miejsc na takie parkingi. Ustawodawca nie przewidział żadnych pieniędzy na utworzenie takich parkingów, za to przewidział kary za ich nie utworzenie.
Na czym polega problem z ustaleniem „kto jest posiadaczem odpadów”, który zgłaszają niektóre samorządy?
Problem z ustaleniem „kto jest posiadaczem odpadów” polega na tym, że nikt nie chce nim być ponieważ posiadanie odpadów oznacza wydatki. W jednej ze spraw, którą prowadziłem, właściciel działki grzebał w odpadach i znalazł etykiety, które jednoznacznie wskazywały, kto te odpady wytworzył. Wytwórcy odpadów zostali przesłuchani w urzędzie miasta i zapewnili, że to nie oni. Urząd Miasta wydał więc decyzję, w której nakazał właścicielowi działki usunąć odpady, pomimo że nie był on niczemu winien.
Dopiero Samorządowe Kolegium Odwoławcze po rozpatrzeniu mojego odwołania uchyliło tę decyzję. Właściciel magazynu, który go wynajął, może uwolnić się od odpowiedzialności za odpady tylko w jeden sposób – przedstawiając dowody, kto nielegalnie odpady zdeponował.
Jaka jest procedura wykonania zastępczego usunięcia odpadów jeśli decyzja nakazująca usunięcie odpadów będzie nieskuteczna?
Wykonanie decyzji wydanej na podstawie art. 26 ustawy o odpadach nakładającej obowiązek usunięcia odpadów powinno być egzekwowane w trybie egzekucji administracyjnej. Wójt, burmistrz lub Prezydent miasta nakłada tzw. grzywnę w celu przymuszenia, która wynosi 10 000 zł, a w stosunku do osób prawnych 50 000 zł. Grzywna w celu przymuszenia może być nakładana kilkakrotnie. Grzywny nakładane wielokrotnie nie mogą łącznie przekroczyć kwoty 50 000 zł, a w stosunku do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej kwoty 200 000 zł.
Jeżeli adresat decyzji nakazującej usunięcie odpadów nie wykona tego obowiązku w terminie określonym w tej decyzji to należy zastosować tzw. wykonanie zastępcze. Wykonanie zastępcze stosuje się, gdy egzekucja dotyczy obowiązku wykonania czynności, którą można zlecić innej osobie do wykonania za zobowiązanego i na jego koszt. Niewątpliwie usunięcie odpadów jest czynnością, którą można zlecić innej osobie do wykonania.
Wykonanie zastępcze stosuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta czyli organ, który wydał decyzję z art. 26 ustawy o odpadach. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta powinien doręczyć zobowiązanemu postanowienie, że obowiązek objęty tytułem wykonawczym zostanie w trybie postępowania egzekucyjnego wykonany zastępczo przez inną osobę za zobowiązanego, na jego koszt.
Postanowienie zawiera również wskazanie przybliżonej kwoty kosztów wykonania zastępczego. W postanowieniu o zastosowaniu wykonania zastępczego wójt, burmistrz lub Prezydent miasta może wezwać zobowiązanego do wpłacenia w oznaczonym terminie określonej kwoty tytułem zaliczki na koszty wykonania zastępczego, z pouczeniem, że w przypadku niewpłacenia kwoty w tym terminie zostanie ona ściągnięta w trybie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych.
Obowiązek usunięcia odpadów może także być skutkiem wydania decyzji o cofnięciu zezwolenia na zbieranie/na przetwarzanie/na zbieranie i przetwarzanie odpadów albo o wygaśnięciu zezwolenia na zbieranie odpadów lub zezwolenia na przetwarzanie odpadów Zezwolenie cofa (wygasza) ten organ, który je wydał. Będzie to starosta, marszałek województwa albo regionalny dyrektor ochrony środowiska
Ponadto jeżeli egzekucja okazała się bezskuteczna (pomimo nałożenia grzywien odpady nie zostaną usunięte) to działania zapobiegawcze lub naprawcze musza być podjęte przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Wynika to z art. 7 ust. 1 w związku z art. 16 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 954 z późn. zm.).
Jeżeli odpady są szczególnie groźne to można także zastosować przepisy ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2018, poz. 1401).
Odpowiedź Centrum Informacyjnego Rządu:
Szanowny Panie Redaktorze,
informujemy, że w celu likwidacji problemu nieuczciwych firm działających w gospodarce odpadami Ministerstwo Środowiska podjęło stosowne prace legislacyjne. Efektem tych działań jest ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz innych ustaw (Dz. U. poz. 1592), w której wprowadzono m.in. obowiązek ustanowienia zabezpieczenia roszczeń czy też obowiązek prowadzenia wizyjnego systemu kontroli miejsc magazynowania lub składowania odpadów.
Ponadto w dniu 19 lipca br. Sejm przyjął, a w sierpniu br. Prezydent RP podpisał ustawę o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw. Ustawa wprowadza nowe podstawy prawne dla finansowania usunięcia odpadów z miejsc, w których stwarzają zagrożenie życia bądź zdrowia ludzi oraz zapewnia możliwość podejmowania przez organy administracji publicznej zdecydowanych działań w sytuacji, gdy dojdzie do nieprawidłowości w zakresie nielegalnego nagromadzenia odpadów.
Nowe przepisy wprowadziły odpowiedzialność wytwórcy odpadów niebezpiecznych za gospodarowanie odpadami aż do momentu przekazania ich do ostatecznego odzysku lub unieszkodliwienia oraz odpowiedzialność za zagospodarowanie odpadów dla aktualnego lub poprzedniego posiadacza odpadów w przypadku braku możliwości ustalenia wytwórcy odpadów. Zostały również zaostrzone kary za gospodarowanie odpadami niezgodne z przepisami z zakresu gospodarki odpadami.
Ministerstwo Środowiska nie posiada środków prawnych ani finansowych, jakich mógłby użyć do usunięcia odpadów w m. Osieck i Borkowice, gdzie są one składowane w miejscu na ten cel nieprzeznaczonym.
W celu usunięcia odpadów z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania, w określonych przypadkach możliwe jest pozyskanie środków z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Tego typu przedsięwzięciom dedykowany jest program priorytetowy nr 2.2. Ochrona powierzchni ziemi Część 1) Rekultywacja terenów zdegradowanych. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przygotował również nowy program priorytetowy - Usuwanie porzuconych odpadów, którego celem jest ograniczenie zagrożenia dla życia ludzi lub możliwości zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku spowodowanych porzuconymi odpadami. Szczegółowe informacje nt. powyższych programów znajdują się na stronie internetowej NFOŚiGW.
Priorytetową możliwość skorzystania z takiego finansowania będą miały przypadki usunięcia odpadów, w których zagrażają one zdrowiu i życiu ludzi.
Marszałek województwa już teraz, w sprawach w których jest organem właściwym do wydania decyzji w zakresie gospodarki odpadami może wykonywać czynności w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, w szczególności w odniesieniu do obowiązków nałożonych decyzją o cofnięciu zezwolenia (art. 47 ustawy o odpadach).
Z poważaniem
Centrum Informacyjne Rządu
Dwa artykuły na temat nielegalnego składowania odpadów znajdą się w numerze 19/2019 Pisma "Wspólnota" zapraszamy do lektury.
