Kolejne rządy ignorowały zasadę pomocniczości, co skutkowało ograniczaniem kompetencji samorządów dotyczących wybranych obszarów życia publicznego. W ostatnich latach działania władz centralnych skutkowały osłabianiem lokalnych i regionalnych potencjałów rozwojowych. Byliśmy świadkami wielu zmian prowadzących do uszczuplania dochodów własnych jednostek samorządowych, co skutkowało szczególnym pogorszeniem sytuacji ekonomicznej miast. Apelujemy, aby oddać samorządom to, co zostało im w ciągu ostatnich lat zagrabione. W szczególnym stopniu dotyczy to samorządów powiatowych i wojewódzkich, które – zgodnie z panującymi tendencjami centralistycznymi – stopniowo pozbawiano kompetencji.
Uważamy, że problemów z jakimi boryka się samorząd terytorialny nie da się rozwiązać w prosty sposób jedną czy drugą ustawą czy dorzuceniem kilku przepisów do jakiegoś aktu prawnego. Potrzebna jest całościowa, zbiorowa refleksja nad modelem samorządności terytorialnej dostosowanym do nowych czasów – mówi dr Cezary Trutkowski, Prezes Zarządu Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej. Przystępując do prac reformatorskich należy jednak mieć świadomość, że nie będzie zdrowego samorządu terytorialnego w otoczeniu niezdrowych struktur administracji państwowej.
W apelu, podpisanym przez wybitnych naukowców, ekspertów samorządowych i działaczy społecznych postulujemy m.in. wzmocnienie:
1. autonomii lokalnej jednostek samorządowych. Koordynowane przez rząd polityki publiczne powinny być co do zasady realizowane poprzez struktury samorządowe;
2. mechanizmów włączania Obywatelek i Obywateli, traktowanych bez żadnej dyskryminacji; w procesy współtworzenia polityk publicznych w gminach;
3. administracji samorządowej i oddzielenie jej od polityki;
4. roli powiatów jako centrów administracyjnych;
5. stabilności budżetów samorządowych;
6. publicznego, partycypacyjnego planowania przestrzennego na poziomie lokalnym, realizowanego w perspektywie długofalowej, a nie podporządkowanej doraźnym interesom;
7. procesów konsultacyjnych i deliberacyjnych w decydowaniu o sprawach publicznych.
Odrodzony samorząd terytorialny jest ważnym elementem dobra wspólnego. Po raz pierwszy w naszej historii mamy jednolity dla całego państwa system lokalnej i regionalnej administracji publicznej, której podstawą jest samorząd terytorialny. Dziś, po latach osłabiania, samorządność terytorialna wymaga wzmocnienia. Musimy sprawić, aby demokracja w gminach, powiatach i regionach była zdrowa i efektywna. Tylko wtedy bowiem będziemy mogli budować zdrowe państwo.
