Prokurator Okręgowy w Poznaniu wniósł skargę na uchwałę rady miasta w sprawie przyjęcia regulaminu korzystania z cmentarzy komunalnych. Wśród wielu zarzutów wskazał, że jeden z zapisów regulaminu stoi w sprzeczność z przepisami art. 7 ust. 2–3 ustawy o cmentarzach, bowiem rada nie dokonała rozróżnienia zasad dotyczących opłat cmentarnych obowiązujących dla grobów ziemnych oraz dla grobów murowanych przeznaczonych do pomieszczenia więcej niż jednej osoby, a także chowania urn zawierających szczątki ludzkie powstałe w wyniku spalenia, gdy ustawodawca takie rozróżnienie poczynił w kontekście zakazu ponownego wykorzystania przed upływem 20 lat.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu odnosząc się do tego zarzutu przypomniał, że zgodnie z regulacją ustawową grób nie może być użyty do ponownego chowania przed upływem lat 20 (art. 7 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych). Po upływie 20 lat ponowne użycie grobu do chowania nie może nastąpić, jeżeli jakakolwiek osoba zgłosi zastrzeżenie przeciw temu i uiści opłatę przewidzianą za pochowanie zwłok, a zastrzeżenie to ma skutek na dalszych 20 lat i może być odnowione (art. 7 ust. 1). Wskazane przepisy nie znajdują zastosowania do chowania zwłok w grobach murowanych przeznaczonych do pomieszczenia zwłok więcej niż jednej osoby, a także do chowania urn zawierających szczątki ludzkie powstałe w wyniku spopielenia zwłok (art. 7 ust. 3).
Z uwagi na to przyjmuje się, że do grobów murowanych przeznaczonych do pochowania więcej niż jednych zwłok nie mają zastosowania ograniczenia dotyczące ponownego użycia grobu, a członkowie rodziny uprawnieni do tego grobu nie tylko nie muszą po upływie 20 lat przedłużać tego prawa, ale także uiszczać ponownej opłaty. W tym wypadku zarządowi cmentarza nie przysługuje prawo dysponowania wolnymi miejscami w grobie murowanym ani przed, ani po upływie 20 lat od pochowania, ani do pobierania kolejnej opłaty (wyrok Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2010 r., sygn. akt I CSK 66/10, LEX nr 738085).
Wprowadzenie opłaty za przedłużenie prawa do grobu murowanego (grobowca) jest działaniem, które nie ma podstawy prawnej. Regulacja szczególna zawarta w art. 7 ust. 3 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych wyłącza dopuszczalność wydawania w tym zakresie unormowania w akcie prawa miejscowego na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy o gospodarce komunalnej (wyrok WSA w Krakowie z 11 marca 2016 r., III SA/Kr 1360/15, LEX nr 2014846 oraz wyrok NSA z 4 grudnia 2018 r., II OSK 3139/17, LEX nr 2614363).
Prokurator uznał też, że zapisy regulaminu były wadliwe również w kontekście wprowadzenia procedury likwidacji grobu i sprzeczne z art. 7 ustawy o cmentarzach. W ustawie nie przewidziano regulacji dopuszczającej inne zagospodarowanie dotychczasowego miejsca grzebalnego niż ponowne pochowanie, w tym dopuszczających likwidację grobu i określających procedurę takiej likwidacji.
W odniesieniu do tego zarzutu WSA w Poznaniu nie podzielił stanowiska prokuratora. Zgodnie z postanowieniami załącznika do skarżonej uchwały, „przed upływem terminu, na jaki zostały wniesione opłaty za grób lub miejsce zarezerwowane, w miarę możliwości, powiadamia się rodzinę zmarłego lub osobę zainteresowaną utrzymaniem grobu o konieczności przedłużenia terminu ważności uprawnień do danego grobu lub rezerwacji miejsca grzebalnego i dokonania stosownej opłaty. (…) Likwidacja grobu powinna być poprzedzona informacją umieszczoną na grobie i na tablicy informacyjnej, wskazującą w szczególności termin jego likwidacji. (…) Taką informację należy umieścić co najmniej na okres 6 miesięcy przed terminem likwidacji grobu. (…) Z czynności związanych z likwidacją grobu sporządza się protokół”.
Sąd wyjaśnił, że na poziomie regulacji ustawowej przyjmuje się, że ryzyko niezachowania terminu do uiszczenia opłaty prolongacyjnej spoczywa w całości na osobie zainteresowanej. Gmina nie ma natomiast obowiązku przypominania możliwym zainteresowanym o upływie okresu ochronnego. Rozwiązanie przyjęte w zaskarżonym regulaminie podnosi poziom ochrony dzięki zobligowaniu podmiotu prowadzącego cmentarz do podjęcia określonych czynności zmierzających do poinformowania rodziny zmarłego lub osoby zainteresowanej utrzymaniem grobu o upływie 20-letniego okresu ochronnego, a zatem ustala granice ochrony prawa do grobu z uwzględnieniem dostrzeganych potrzeb społecznych (porównaj wyrok Sądu Najwyższego z 24 czerwca 2019 r., sygn. akt III CSK 212/17, LEX nr 2684198).
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 10 sierpnia 2023 r., sygn. akt IV SA/Po 412/23
