Rada gminy podjęła uchwałę w sprawie uchwalenia statutów sołectw. Jako podstawę prawną wskazała art. 18 ust. 2 pkt 7, art. 35 ust. 2 i 3 oraz art. 40 ust. 2 pkt 1) ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (DzU z 2023 r. poz. 40, ze zm.). W dokumencie postanowiono, że działalność sołtysa wspomaga rada sołecka, składająca się z 3 do 5 osób. W konsekwencji wskazano, że zebranie wiejskie ustala liczbę członków rady sołeckiej, w głosowaniu jawnym, zwykłą większością głosów.
Jak zauważył organ nadzoru, mimo że ustawa o samorządzie gminnym nie zalicza rady sołeckiej do kategorii organów sołectwa, to jest ona traktowana jako organ wspomagający i opiniodawczo-doradczy sołtysa. Co więcej ustawodawca, poprzez określenie szczególnego sposobu wyboru członków rady sołeckiej, przesądził o szczególnym charakterze tego podmiotu. Dlatego uchwalając statut sołectwa i stanowiąc w zakresie organizacji i zakresu działania jednostki pomocniczej, rada gminy zobowiązana jest do określenia zasad i trybu wyborów również w odniesieniu do rady sołeckiej. Wobec tego, zdaniem organu nadzoru, nie można uznać za prawidłowe określenia zasad i trybu wyboru ustawowo określonego organu wspomagającego działalność sołtysa, jakim jest rada sołecka, poprzez przekazanie zebraniu wiejskiemu kompetencji do uregulowania składu liczbowego tego organu. Ustalenie przez radę gminy w poszczególnych statutach składu rady sołeckiej od 3 do 5 osób nie wypełnia prawidłowo delegacji z art. 35 ust. 3 pkt 3 usg, ponieważ ustalenie składu liczbowego rady sołeckiej – ostatecznej liczby osób, wchodzących w jej skład, powinno nastąpić bezpośrednio w statucie.
Ponadto w statutach przejęto regulacje, że w przypadku nierozstrzygnięcia wyborów na sołtysa w dodatkowej turze, o wyborze decydować ma publiczne losowanie przeprowadzone spośród tych kandydatów, którzy w dodatkowej turze otrzymali największą, równą liczbę głosów, a o sposobie losowania decydować ma każdorazowo przewodniczący komisji.
Takie unormowanie w sposób istotny narusza art. 36 ust. 2 usg, zgodnie z którym sołtys oraz członkowie rady sołeckiej wybierani są w głosowaniu tajnym, bezpośrednim, spośród nieograniczonej liczby kandydatów, przez stałych mieszkańców sołectwa uprawnionych do głosowania. Ustawodawca jednoznacznie rozstrzygnął, jak ma być wybrany sołtys. Za niedopuszczalne uznać należy wyłanianie i ustanawianie organu wykonawczego sołectwa w drodze losowania.
Mając powyższe na uwadze organ nadzoru stwierdził nieważność uchwały w całości.
Rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody warmińsko-mazurskiego z 12 marca 2024 r., nr PN.4131.104.2024
