Zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Finansów, w najbliższym czasie wejdzie w życie ustawa regulująca m.in. kwestie związane z zasadami dokonywania centralizacji rozliczeń VAT przez JST oraz dokonywania zwrotu środków europejskich przez JST.
Należy podkreślić, iż wprowadzenie systemowych rozwiązań dotyczących kwestii przeprowadzenia centralizacji rozliczeń w samorządach oraz uregulowanie zasad zwrotu środków europejskich jest niezbędne. Docelowo mogłoby to wyeliminować wątpliwości, które jak wiemy ze świeżych doświadczeń samorządowców, powstają na każdym kroku po wyrokach polskich i europejskich sądów w zakresie VAT. Konkretne rozwiązania powinny wprowadzić również jednolitą praktykę w urzędach skarbowych. Na chwilę obecną sama skarbówka ma poważne wątpliwości np. w odniesieniu do oceny sposobu przeprowadzania centralizacji w JST w związku ze składanymi wnioskami o zwrot VAT.
Niepokojący dla samorządów jest pośpiech, w jakim toczą się prace nad ustawą – np. okres przeznaczony na konsultacje społeczne był zdecydowanie zbyt krótki. Projekt ustawy w kształcie przekazanym do konsultacji niestety nie jest pozbawiony wad – złych lub nieprecyzyjnych uregulowań. Prowadzić one mogą do wątpliwości interpretacyjnych, a w efekcie do narażenia samorządów na straty finansowe.
Wprowadzenie w JST scentralizowanego modelu deklarowania VAT będzie dla samorządów operacją bardzo skomplikowaną. Podstawową bolączką proponowanych rozwiązań jest niedostosowanie ram czasowych, w jakich samorządy mają przeprowadzić centralizację, do ogromu pracy oraz zasobów ludzkich, jakie na nią trzeba przeznaczyć. Zgodnie z projektem ustawy do końca 2016 roku wszystkie samorządy powinny zakończyć omawiany proces.
Należy pamiętać, że duże JST posiadają od kilkunastu do kilkudziesięciu, a nawet kilkuset jednostek organizacyjnych. W sytuacji, kiedy nie ma jeszcze ustawowo uregulowanych rozwiązań, na których mogłyby oprzeć swoje działania, łatwo wyobrazić sobie trudności, z jakimi samorządowcy spotkają się w praktyce próbując wdrożyć odpowiednie rozwiązania na czas. Co prawda mniejsze JST nie są tak rozbudowane, natomiast kadra, jaką dysponują, stawia je w analogicznej sytuacji. JST mogłyby prewencyjnie zacząć wdrażać odpowiednie rozwiązania, jednak tworząc uchwały czy zarządzenia nie sposób wskazać na podstawę prawną działań.
Eksperci analizujący omawiany projekt ustawy wskazali, że jeżeli jednostki organizacyjne samodzielnie dokonują rozliczeń w zakresie podatku VAT, to z dniem wejścia w życie omawianej ustawy, JST w ciągu dwóch miesięcy będzie musiała określić jak długo jednostki organizacyjne będą dokonywały rozliczeń w dotychczasowy sposób. Zabrakło niestety, ich zdaniem, określenia konsekwencji dla sytuacji, kiedy JST nie spełni tego wymogu w ciągu dwóch miesięcy? Czy w takim wypadku scentralizowane rozliczenia będą obowiązkowe od 1 stycznia 2017 roku, czy też JST będzie musiała dokonać centralizacji wstecz, tj. od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy?
W projekcie ustawy znajdują się również zapisy dotyczące korygowania przeszłych okresów rozliczeniowych. Zgodnie z tymi założeniami, jeśli JST zdecyduje się np. odliczyć podatek VAT od infrastruktury wod – kan, będącej przedmiotem inwestycji, przekazanej swojemu zakładowi budżetowemu, będzie zobowiązana spełnić szereg warunków, aby go otrzymać. Jednym z nich będzie złożenie korekt deklaracji VAT do końca 2017 r. wraz ze scentralizowaniem rozliczeń wszystkich jednostek organizacyjnych za cały okres nieobjęty przedawnieniem. Jak już wspomniałem, wdrożenie pełnej centralizacji w odniesieniu do bieżących oraz przyszłych rozliczeń jest procesem skomplikowanym i czasochłonnym, natomiast wykonanie takiej operacji za cały okres nieobjęty przedawnieniem w proponowanym terminie wydaje się być zadaniem karkołomnym. Według ekspertów, koniecznym jest więc, aby samorządy mogły składać korekty deklaracji nie do końca 2017 r., a do upływu terminu przedawnienia korygowanego okresu rozliczeniowego. Istotnym jest również, aby w sytuacji, w której JST dokonuje korekty tylko wybranego okresu rozliczeniowego, nie była zobowiązana do jednoczesnej centralizacji rozliczeń VAT wszystkich jednostek organizacyjnych za cały okres nieobjęty przedawnieniem.
Niepokój budzi kolejna propozycja, bezpośrednio odnosząca się do dokonywania korekt rozliczeń VAT. Ustawodawca wskazał, że jeśli korekta deklaracji nie będzie spełniała ściśle określonych warunków, nie wywoła skutków prawnych. W sytuacji, w której JST będzie mieć tak niewiele czasu na dokonanie centralizacji, naturalną konsekwencją mogą być chociażby niewielkie błędy rachunkowe. Przy restrykcyjnym podejściu urzędników skarbowych nawet tak małe błędy mogą doprowadzić do uznania korekt za prawnie nieskuteczne. Finalnie sankcja może okazać się rażąco niewspółmierna do rozmiaru błędu. Tak więc naturalna wydaje się konieczność wprowadzenia możliwości wezwania do usunięcia błędów przez urząd skarbowy.
Jest to zaledwie kilka problematycznych rozwiązań zawartych w projekcie ustawy – analizą wszystkich zajęło się Ogólnopolskie Porozumienie Organizacji Samorządowych w stanowisku przyjętym 26 stycznia 2016r. i przesłanym do Ministerstwa Finansów.
Chciałbym jeszcze raz podkreślić moją krytyczną ocenę tak szybkiego procedowania zmian, które potencjalnie wpłynąć mogą na kondycję finansową budżetów samorządowych. Dodam, że mimo radykalnie krótkiego (kilkunastodniowego) terminu, jaki środowiska JST miały na wyrażenie swoich opinii w sprawie projektu omawianej ustawy, samorządowcy zrzeszeni w OPOS przygotowali wspomnianą analizę oraz opracowali zawierające szereg poprawek i zmian wspólne stanowisko przekazane stronie rządowej. Mam nadzieję, że skorzysta ona z tych sugestii i uwzględni je w projekcie, który trafi pod obrady Sejmu.
* Autor jest burmistrzem Chodzieży oraz przewodniczącym Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Wielkopolski, które sprawuje obecnie prezydencję w OPOS.
Stanowisko OPOS w sprawie VAT <link file:106610_blank download file>>>>
