Po pierwszych miesiącach obowiązywania nowego systemu gospodarowania odpadami samorządy wprowadziły w życie kolejne zapisy ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (DzU z 2013 r., poz. 1399). Jak wiemy, w nowelizacji z 25 stycznia 2013 roku (DzU z 2013 r., poz. 228) pojawił się zapis, że to wójt, prezydent, burmistrz jest organem egzekucyjnym. Ale w praktyce wiele samorządów nie było przygotowanych lub nie ma odpowiednio przeszkolonej kadry, aby rzetelnie podjąć te czynności. Dotychczas wszelkie takie sprawy trafiały do właściwych organów skarbowych.
Generalnie samorządy można podzielić na cztery grupy. Pierwsza z nich (zdecydowana większość JST), to taka, która od zeszłego roku nie zrobiła tak naprawdę nic w kierunku utworzenia stanowiska, względnie referatu egzekucyjnego w urzędzie. Kiedy pytam o powód odpowiadają, że czekają na zapowiadaną nowelizację ustawy. Wszystko się zgadza, lecz czy na tym polega wypełnianie obowiązków wynikających z przepisów prawa? Ustawa poprzez swoje przepisy odsyła przecież do ordynacji podatkowej, gdzie jasno i wyraźnie opisane jest postępowanie krok po kroku.
Zacząć od upomnień
Zgodnie z rozporządzeniem ministra finansów z 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (DzU nr 137, poz. 1541 ze zm.), wójt jest zobowiązany do systematycznego kontrolowania terminowości zapłaty zobowiązań podatkowych. Jak wynika z rozporządzenia, do wyboru są dwa rodzaje wzorów upomnień. Jeden zakłada wysyłanie upomnień po każdej niezapłaconej opłacie, drugi ma zastosowanie w przypadku niezapłacenia 2, 3 lub 4 kolejnych opłat. Są to jedyne rozwiązania możliwe do zastosowania w przypadku opłaty śmieciowej. Ze względu na niskie kwoty miesięcznych opłat zazwyczaj zastosowanie będzie miał ten drugi przypadek, ale w przypadku opłat kwartalnych może być odwrotnie.
Złożona deklaracja lub wydana decyzja określająca wysokość opłaty jest podstawą do wysłania upomnienia, a potem do dalszych czynności. Zgodnie z zapisami wspomnianego rozporządzenia, czas i procedura windykacji są ściśle określone. Po 7 dniach od doręczenia upomnienia, wystawiamy tytuł wykonawczy i rozpoczynamy kolejny proces, zwany egzekucją zaległości z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
W wielu przypadkach samorządy nie mają jeszcze wprowadzonej zarządzeniem instrukcji egzekucyjnej, która jest podstawą do dalszych czynności. Zastanawiam się nad ewentualnymi konsekwencjami dla tych samorządów w momencie kontroli! Czy nie występuje tu „efekt zaniechania”? Oczywiście nie potępiam samorządów, gdyż przy ograniczonych dochodach i wpływach z opłaty trudno stworzyć kolejny etat w gminie.
Miękka egzekucja
Druga grupa to samorządy, które wprowadziły w życie instrukcję egzekucyjną i zatrudniły (lub są w trakcie zatrudniania) egzekutora opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. W wielu przypadkach są to pracownicy urzędu, którzy otrzymali dodatkowy zakres czynności. Te samorządy zazwyczaj stosują tzw. miękką egzekucję. Polega ona na działaniach niewymagających wizyty w domach dłużników, lecz na zajmowaniu rachunków bankowych, pozyskiwaniu informacji z ZUS czy urzędów skarbowych oraz zajmowaniu wynagrodzeń i zasiłków z opieki społecznej. To jest możliwe praktycznie bez ruszania się zza biurka. Wójt, jako organ podatkowy, ma prawo pozyskiwać takie informacje, a wezwany podmiot ma obowiązek udostępnić je. Jest to oczywiście poprzedzone żmudną pracą już na etapie deklaracji czy wysyłania upomnień. Zbierane są informacje o charakterze pracy i miejscu jej wykonywania. Ale w praktyce okazuje się, że już na etapie upomnień i osobistego zaangażowania pracowników urzędu udaje się odzyskać zdecydowaną większość zaległości.
W wielu przypadkach analizowane są możliwości późniejszej egzekucji opłaty od właścicieli nieruchomości, którzy są w grupie wysokiego ryzyka niespłacalności. Znam przykłady, gdzie najprostszym (często stosowanym) rozwiązaniem jest umorzenie zaległości po złożeniu wniosku od dłużnika. Jest to praktyczne rozwiązanie, gdy koszty egzekucji są wyższe od uzyskiwanych kwot. Zwłaszcza w przypadku osób, które systematycznie nie płacą podatków czy innych opłat lokalnych.
Trzecia grupa to samorządy doskonale przygotowane do działań egzekucyjnych. To zazwyczaj gminy duże i bogate, gdzie bez problemu zatrudniane są osoby, które przy odpowiednim wsparciu prawnym dobrze sobie radzą z czynnościami egzekucyjnymi.
Czwartą, zapewne najmniejszą grupą są samorządy, które nie czekając na nowelizację ustawy o utrzymaniu czystości i porządku, przekazują tytuły wykonawcze do właściwych terytorialnie urzędów skarbowych. Wiem, że brzmi to niewiarygodnie, ale faktycznie spotkałem się z takimi przypadkami.
Wszyscy czekają na nowelizację ustawy
Na koniec kilka zdań o planowanej „małej” nowelizacji ustawy. Projekt przewiduje między innymi przywrócenie egzekucji do urzędów skarbowych. Moim zdaniem to krok we właściwą stronę, aczkolwiek powstaje pytanie, czy tak małymi kwotami urzędy skarbowe będą się zajmować w pierwszej kolejności – a podmiotowi odbierającemu od nas odpady trzeba przecież zapłacić. Tu da o sobie znać radosna twórczość niektórych radnych, którzy nie patrząc na faktyczne koszty działania systemu poobniżali stawki opłaty śmieciowej do absolutnego minimum, zasłaniając się dobrem obywateli. Oczywiście dobrej woli nie należy im odbierać, ale z uzasadnieniem takich decyzji zazwyczaj był problem.
Zmiany dotyczyć też będą zmiany charakteru opłaty. To opłata za selektywną zbiórkę będzie podstawowa, natomiast wyższa dotyczyć będzie zbiórki nieselektywnej. Kolejną propozycją jest prezentacja analizy stanu gospodarki do 31 marca każdego roku.
Zdefiniowano i doprecyzowano pojęcie Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK), poprzez wyraźne wskazanie jego stacjonarności. Dokładnie opisano zasady i obowiązki podmiotu prowadzącego PSZOK. W noweli najprawdopodobniej znajdą się przepisy określające minimalny zakres odpadów przyjmowanych przez PSZOK-i. Dodano obowiązek selektywnego zbierania popiołu z palenisk, aby nie mieszać go z odpadami zmieszanymi i nie niszczyć urządzeń w instalacjach przetwarzania odpadów. Wprowadzono regulacje odnoszące się do rodzajów frakcji zbieranych selektywnie (może być rozszerzony lub podstawowy).
Warto też zwrócić uwagę na „dzielenie” opłaty w przypadku zmiany zamieszkania i przeprowadzki do innej gminy, jak również doprecyzowano zapis o nieruchomościach mieszanych o charakterze biurowym. Ważną zmianą jest zdjęcie obowiązku składania nowej deklaracji w przypadku zmiany stawki, jak również modyfikacji uchwał o terminach płatności – będzie można określić opłatę z góry lub z dołu zależnie od warunków miejscowych. Pojawi się zapis o minimalnej częstotliwości odbierania odpadów, jak również o wprowadzaniu limitów na niektóre frakcje odbierane w PSZOK-ach.
Obowiązki związane np. ze składaniem deklaracji śmieciowych czy uiszczaniem opłat będą spoczywały na podmiocie faktycznie władającym nieruchomością. Przetnie to dotychczasowe spory, czy spółdzielnie mieszkaniowe obowiązane są do zbierania deklaracji od lokatorów. Jednocześnie w art. 14 ustawy z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali dodany zostanie kolejny punkt wyszczególniający, że na koszty zarządu nieruchomością wspólną składa się w szczególności opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi, aby nie budziło wątpliwości, że wydatki z tego tytułu ponoszone przez osobę sprawującą zarząd nieruchomością wspólną są pokrywane przez wspólnotę.
Większość zmian spełnia postulaty samorządowców i osób zajmujących się zawodowo problemem odpadów. Zobaczymy, ile z nich ostanie się w parlamencie.
