Pora przestać powtarzać jak bardzo udana była reforma samorządowa i zacząć analizować co działa poprawnie, a co wymaga zmiany - to punkt wyjścia do debaty, która odbyła się drugiego dnia Kongresu Miast Polskich.
W samej dyskusji uwagę samorządowców skupiło m.in. funkcjonowanie powiatów, które cały czas wzbudzają kontrowersje. Jak relacjonował Andrzej Porawski, dyrektor biura Związku Miast Polskich delegacje samorządówców z Ukrainy, które wnikliwie przyglądają się naszemu samorządowi zauważają pewne dysfunkcje szczególnie na tym szczeblu samorządu.
Ukraińcy w dużym zakresie kopiując nasze rozwiązania nie zamierzają jednocześnie powtarzać błędów. Dlatego nie chcą tworzyć powiatów obwarzankowych i w ogóle myślą o rezygnacji z tworu jakim są miasta na prawach powiatu. Chcą też uniknąć tworzenia niewielkich gmin, szczególnie podmiejskich.
To trafna analiza - uznali samorządowcy ze Związku Miast Polskich. Stwierdzono jednak, że głównym problemem ze szczeblem powiatowym samorządu jest niedofinansowanie. Zastanawiano się nawet czy tak urządzone powiaty w ogóle przetrwają w ciągle pogarszającej się ogólnej sytuacji samorządów.
Agata Dąmbska z Forum Odnowa, zauważyła że sama likwidacja powiatów nic by jednak nie dała. Większość gmin nie jest bowiem wstanie przejąć wszystkich zadań powiatowych. Potwierdził to Andrzej Porawski, który przypomniał ankietę wśród gmin na temat przejęcia zadań z zakresu nadzoru budowlanego, z której wynikało, że zaledwie 130 gmin jest tym zainteresowana i mogła by podołać realizacji tego zadania.
Problemem mogą być przede wszystkim niewielkie gminy, które nie mają i nie będą mieć potencjału finansowego do przejmowania zadań. W dodatku przy obecnych przepisach łączenie gmin należy do niezwykłej rzadkości, a ich współpraca w pełnieniu niektórych zadań jest wręcz wykluczona. Jak mówił Marek Miros, burmistrz Gołdapi także propozycje zmian w ustawach, które proponuje ministerstwo administracji nikogo w tym zakresie nie zadowolą. - Nikt nie odda swojej niepodległości za dodatkowe 5 proc. z PIT - mówił.
- Takich reform właściwie nigdzie w Europie nie przeprowadzono oddolnie - przypomniał Andrzej Porawski. Potrzebne są wnikliwe badania, a następnie wola polityczna do zrealizowania przygotowanych przez ekspertów rekomendacji. Sam Związek Miast Polskich nie zawsze jest bowiem w stanie formułować daleko idące postulaty. ZMP zrzesza bardzo różne jednostki, często o różnych interesach. Np. na ankietę ZMP w sprawie propozycji likwidacji gmin obwarzankowych z ok. 100 ankietowanych połowa opowiedziała się za połowa przeciw. Oficjalnie więc ZMP nie występuje z podobnymi propozycjami.
Ostatnia część dyskusji poświęcona była tematowi samodzielności gmin w zakresie zadań własnych. Jasne dla wszystkich jest niezwykłe przeregulowanie tych zadań. - Zadania dzielę na własne, zlecone i cudze - mówił Porawski. Do "cudzych" zaliczam m.in. pomoc społeczną i edukację. Jego zdaniem to zadania tak dookreślone przepisami, że nie mogą uchodzić za własne.
Jak zauważył Porawski istotą samorządów jest dostosowywanie narzędzi realizacji zadań do warunków miejscowych. Jeżeli wszystkie samorządy muszą realizować zadania w ten sam sposób to właściwie przestają być potrzebne. Do tego wystarczą Terenowe Oddziały Administracji Publicznej, które działały w PRL.
Prawdziwe ożywienie wniosło wystąpienie Agaty Dąmbskiej z Forum Odnowa, która przedstawiła ideę odformalizowania realizacji zadań samorządowych. Nowe spojrzenie na te zadania oznaczałaby, że samorząd mógłby wybrać w jaki sposób dostarczy daną usługę mieszkańcom. Czy poprzez swoją jednostkę, czy poprzez NGO, czy prywatne przedsiębiorstwo, czy związek gmin. Oznaczałoby to odejście od obowiązku powoływania własnych jednostek organizacyjnych np. w pomocy społecznej czy oświacie. Propozycja wywołała spory entuzjazm wśród zebranych samorządowców. Forum Odnowa przygotowało już konkretne rekomendacje do zmian w ustawach o systemie oświaty, o pomocy społecznej i o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
